Re: Manifesto in Sostenutto ma non troppo
Ο Έγμοντ του Γκαίτε ξεκίνησε να γράφεται με αφορμή έναν αποτυχημένο έρωτα, δανείστηκε τους χαρακτήρες («χαρακτήρες με μεγάλο ενδιαφέρον» όπως έγραψε ο ίδιος σε ένα γράμμα του) και ιστορικά στοιχεία από το έργο «De bello belcicoq decades duae” του Ιησουΐτη Famianus Strada.
Xρειάσθηκε πάνω από μια δεκαετία για να ολοκληρωθεί, μια παρέμβαση του Schiller στο κείμενο και, εν τέλει την συνδρομή της μουσικής του Beethoven πάνω στο αρχικό έργο του Γκαίτε και σχεδόν μια τριακονταετία, για να τύχει της εύνοιας του κοινού.
Το έργο του Γκαίτε δεν είναι άλλο από μια διαμαρτυρία, μια ικεσία για δικαιοσύνη και ανεξαρτησία των κάτω Χωρών από την κατοχή του Ισπανικού Στρατού.
Τα ιστορικά στοιχεία ίσως είναι αδιάφορα, όχι γιατί το ορίζω εγώ, αλλά γιατί το ίδιο το έργο είναι περισσότερο ένα ψυχολογικό δράμα, παρά ιστορικό.
Και στο έργο αλλά και στη μουσική του Beethoven, κυρίαρχο στοιχείο είναι το Δαιμόνιο, που χαρακτηρίζει όλα τα πρόσωπα του έργου: Τον κόμη του Έγμοντ, την αγαπημένη του Κλαίρχεν (πρόσωπο που δημιουργήθηκε συγγραφική αδεία, καθώς στην πραγματικότητα ο Έγμοντ ήταν πατέρας 11 παιδιών και τρυφερός σύζυγος-κάτι που δικαιολογεί την συντηρητική του στάση), τον Μακιαβέλλι, το Δούκα του Άλμπα, την Αντιβασίλισσα, το Λαό, όλους αδιαμφισβήτητα κατευθύνει ένα δαιμόνιο.
Είναι το πεπρωμένο, το ακατανόητο από τους ανθρώπους στοιχείο που συχνά ανατρέπει τα σχέδιά τους, που διαψεύδει την αίσθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να διευθύνει τον εαυτό του και να κατευθύνει την μοίρα του.
Είναι όμως και η ακαταμάχητη δύναμη του ανθρώπου, το πάθος που τον οδηγεί, παρασύροντας κι άλλους στο διάβα του. Αυτό το εσωτερικό δαιμόνιο απ’ το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς, είτε είναι ένας απλοϊκός άνθρωπος, είτε μια ισχυρή προσωπικότητα, είτε μια λεπτεπίλεπτη, ευαίσθητη ψυχή, είναι αυτό που δίνει απεριόριστη δύναμη, τη σιγουριά ότι μπορείς να αψηφήσεις και τον ισχυρότερο κίνδυνο και να βγείς νικητής.
Ο Γκαίτε προσεγγίζει τον Έγμοντ με ολοφάνερη αγάπη, εκφράζοντας μέσα από το πρόσωπό του τη δική του αντίληψη για τη ζωή, ιδέες βγαλμένες μέσα από την δική του ψυχή, την δική του ακατάσχετη χαρά, αντανακλώντας ταυτόχρονα την βαθύτατη θλίψη που ο ίδιος είχε νιώσει την περίοδο του άτυχου έρωτά του για την Lilly.
Φυσικά κι έχει ελαττώματα: την μοιρολατρεία στην οποία σχεδόν πάντα αφήνεται, την ανεμελιά του, την απερισκεψία του μπροστά στον κίνδυνο, αλλά, όπως και με τα μικρά παιδιά, κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει γι αυτό.
Με μια ανεξάντλητη ζωτικότητα διατρέχει τη ζωή περνώντας απ’ τα πιό επικίνδυνα μονοπάτια, με μόνη την πεποίθηση πως η δύναμη που τον οδηγεί θα τον βοηθήσει να ολοκληρώσει το σκοπό του.
Και είναι αυτό το εσωτερικό δαιμόνιο που αναφέραμε, που, μια νύχτα πριν το τέλος του, τον κάνει να συνειδητοποιήσει πως ούτε η ζωή, αλλά ούτε ο θάνατός του δεν ήταν απ’ τη δική του θέληση.
Ο Beethoven, σεβόμενος τη φόρμα της σονάτας αλλά και το έργο του Γκαίτε, δημιουργεί παράλληλα μέσα στα 8 λεπτά ένα πολύπλευρο οικοδόμημα, σε κάθε πλευρά του οποίου ο ακροατής μπορεί να δώσει τη δική του ερμηνεία, και, γιατί όχι; Να αναθεωρήσει τα δικά του ιδανικά και την προσωπική του αντίδραση στα όσα συμβαίνουν ή θα συμβούν.
Την ακούω με την Φιλαρμονική της Scala υπό την διεύθυνση του Giulini.
* Με την βοήθεια του βιβλίου του Γκαίτε σε μετάφραση Ι. Οικονομίδη
** Η πρώτη χρονικά εισαγωγή του Beethoven, o Κοριολανός, έχει ιδανικά παρουσιασθεί από τον Δαμιανό εδώ:
http://www.avclub.gr/forum/showthread.php/27920-Διχασμένη-συνείδηση