H 4η συμφωνία του Bruckner είναι κατά την άποψη μου, που 1η μας παρουσιάζει τον Bruckner ως... Bruckner. Η 1η και 2η είναι προσπάθειες μια μουσικής μεγαλοφυΐας που δεν έχει βρει ακόμα τον δρόμο της, η 3η είναι μια έκφραση θαυμασμού προς την μουσική δημιουργία και την ψήφο εμπιστοσύνης στην καλλιτεχνική επιρροή του Wagner και ενδιάμεσα η 00 ήταν μια συμφωνία «διπλωματική» εργασία, όπου εξερευνούσε κάποια πράγματα άλλα αρκετά ενδιαφέροντα.
Ο Συνθέτης Bruckner, ως αυτόνομη μουσική οντότητα και ο συνεχιστής μια σπουδαίας μουσικής παράδοσης αλλά και αυτός που ανοίγει νέους δρόμους σε μεταγενέστερους συμφωνιστές και όχι παράδρομους.
Είναι η συμφωνία που έχει επιθετικό προσδιορισμό, επίσημο. Η Ρομαντική συμφωνία που τοποθετεί τον εαυτό του στο κλίμα της εποχής. Ρομαντικός είναι ο ασυνήθιστος, ο διαφορετικός, που διαβαίνει πέρα από το καλώς γίγνεσθαι της εποχής. Πέρα από τα συνηθισμένα. Ρομαντισμός σημαίνει τα πνευστά να παίζουν σαν βιολιά για παράδειγμα. Εντονότατα θα το συναντήσουμε αυτό σε αυτή την συμφωνία. Τα φλάουτα να παρουσιάζουν το εξώκοσμο και όχι το επιθυμητό και το καθαγιασμένο.
Η Συμφωνία απετέλεσε μιας από τις πιο δημοφιλή του έργα όσο ζούσε. Ήταν αφιερωμένη στον πρίγκιπα Κωνσταντίνο. Η πρεμιέρα δόθηκε από την Φιλαρμονική της Βιέννης υπό την διεύθυνση του περίφημου αρχιμουσικού Hans Richter (σημ.: Σημαντικό αρχιμουσικός και απο θεμελιωτές της μεγάλής Γερμανικής Σχολής μαέστρων.). Υπάρχει και μια ιστορία μεταξύ Bruckner και Richter. Ο Bruckner άκουσε την πρόβα της συμφωνίας του υπό τον Richter, του άρεσε και τον φιλοδώρησα με ένα τάληρο, να πιει μια μπύρα στην υγειά του. Το τάλιρο ο Richter το κράτησε για όλη του την ζώη και το είχε αλυσοδεμένο μαζί το ρολόι του.
Αποτελεί επίσης της συμφωνία που τη αναθεώρησε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη. Τουλάχιστο 4 εκδόσεις μπορούν να ξεκαθαριστούν με αυθεντική μπρουκνερική ενορχήστρωση και πολλές περισσότερες από παρεμβάσεις φίλων (Loewe πχ του οποίου την εκδοχή προτιμούσε ο μαέστρος Hans Knappersbusch - μαθητής του Richter όπου του κληροδοτήθηκαν και οι συμφωνίες του Bruckner). Χρονολογείται από το 1874, με σημαντικές αναθεωρήσεις του 1878-80 του 1886 και του 1887-88. Γενικότερα θα λέγαμε ότι γίνεται χαμός με τις εκδόσεις, αλλά φαίνεται να επικρατεί η τελική εκδοχή με την εκδοχή του 1878 (Haas edition) να φαίνεται να έχει αρκετές συμπάθειες και να έχει τις πιο θεαματικές ηχογραφήσεις όπως θα δούμε που προσωπικά με κέρδισαν.
Ας δούμε τα 4 μέρη
Bewegt, nicht zu schnell
Η αλλιώς Allegro no tropo. (ζωήρα αλλά όχι πολύ γρήγορα). Ένα τρέμολο από τα έγχορδα ακούγεται που η ένταση του ανεβαίνει σιγά, αλλά όχι δυνατά. Κάτι σαν ένα τουρτούρισμα. Ο ίδιος ο Bruckner το περιγράφει ως το κλείσιμο της νύχτας που θ α συναντήσει το ξημέρωμα. Κάτι ανάλογο θα μας θυμίσει και η έναρξη της συμφωνίας των Άλπεων του Richard Strauss. Το έχω ξαναπεί ότι η μουσική του Bruckner είναι πλημυρισμένη από την Αυστριακά υψίπεδα. Τα ευγενή έγχορδα καταλήγουν σε ένα αναζωογονητικό σάλπισμα από τα κόρνα, όπου εκφράζουν το ξημέρωμα, τον «ήλιο τον ηλιάτορα» που λέει και ένα δικός μας ποιητής που βγαίνει αυτοκρατορικός και φωτίζει. Είναι η μουσική έκφραση μια «κοσμικής» εμπειρίας. Για κάτι τέτοια πράγματα ίσως ο Mahler αποκαλούσε τον Bruckner μισό ανόητο, μισό θεό. Τα έγχορδα αυξάνουν την ένταση τους, πιθανότα εκφράζοντας την παντελή υποτέλεια τους στο φώς των κόρνων και λοιπών πνευστών συμβάλλοντας έτσι στην ατμόσφαιρα του ρομαντισμού. Σύντομα αλλάζει το θέμα και ακούγεται μια καινούργια μελωδία, μια μουσική σχεδόν χορευτική, η οποία μας αναπτύσεται αρκετά ευδιάθετα, παρόλη την αυστηρότητα που μπορεί να κρύβει. Τα θέματα εκθέτονται, επανεκθετονται. Σε αυτό το σημείο της επανέκθεσης μυστηριωδώς αλλά με ένα πολύ μαλακό τρόπο (πραγματικά θέλει μεγάλη «μαγκια» από τον μαέστρο αυτό πέρασμα). Η ανάπτυξη πλέον είναι καθαρή και κρυστάλλινη και έχει μια υπέροχη κατάληξη. Αφού όλα τα πνευστά μαζί με το τύμπανο δώσουν το θριαμβευτικό θέμα του κόρνου, καταλήγουν σε ένα χωρικό (chorale), όπου μας θυμίζουν εκκλησιαστικό όργανο και όντως έτσι πρέπει να ακουστεί η ορχήστρα (δεν ξεχνάμε και την επαγγελματική ιδιότητα του Bruckner ως οργανίστας σε εκκλησία). Το μέρος κλείνει έπειτα από εκτενή ανάπτυξη των παραπάνω θεμάτων με μια θριαμβευτική, σχεδόν φαμφάρα, του αρχικού θέματος των κόρνων.
Andante Quasi Allegreto
Ένα πραγματικό όμορφο μέρος. Ένα τραγούδι, και από τις λίγες φορές που στις βιόλες δύνεται μια δυνατότητα έκφρασης. Το μέρος αυτό θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ώς ένα υποτονικό πένθιμο εμβατήριο. Θα λέγαμε ότι είναι το σημείο που το βαρύ πένθος δίνει την θέση στην ανάμνηση και αναπόληση των όμορφων στιγμών πριν έρθει το πένθος. Η χρήση της βιόλας για την έκφραση αυτής της κατάστασης είναι άκρως πετυχημένη από την μεριά. Λίγο τραγούδι, λίγο θλίψη. Μια τέτοια ανάλογη ατμόσφαιρα συναντάμε στο Valse Triste του Sibelius. Η ελπίδα για την προσπάθεια του ανθρώπου να συνεχίζει. Ο τόνος αυτής της μελωδίας του τραγουδιού αποκτά σιγά-σιγά ένταση και στο τέλος γίνεται λίγο πιο αυστηρός, όπου επανερχόμαστε στην πιο σοβαρή κατάστασης. Ο πόνος ελλοχεύει, αλλά θα εκφραστεί σε άλλο μέρος. Ο Wagner είχε αποκαλέσει τον Bruckner ως τον απόλυτο συνθέτη για Adagios. Η πρώτη σημαντική απόδειξη.
Scherzo
Τα Scherzi του Bruckner κολάει στο μυαλό μόλις τ’ ακούσει κανείς. Από όλα τα scherzi του Bruckner, αυτό είναι το πιο ρυθμικό. Το Scherzo του κυνηγιού όπως το αποκάλεσε και ο ίδιος ο συνθέτης. Έτσι το κόρνο ξεκινάει όσο γίνεται πιο απαλά γίνεται και το επιτρέπει η φύση του. Σιγά – σιγά μπαίνουν και τα άλλα κόρνα, δημιουργώντας ένα εξαιρετικό ρυθμό και φυσικά ξεσπούν. Γύρω από αυτό το θέμα περιτριγυρίζεται και υπόλοιπη ορχήστρα όπου το αναπτύσσει έρχεται και επανέρχεται. Οι συνήθειες και η διασκέδαση των κυνηγών κατά την διαδικασία του κυνηγιού. Ακολουθεί ένα τριο όπου στην ουσία εκφράζει ανάπαυλα μετά το κυνήγι. Μουσικά ταιριάζει και κοιτάει λίγο στον Weber και στο περίφημο χορωδιακό των κυνηγών από τον ελεύθερο σκοπευτή.
Finale
Μυστηριώδης η ατμόσφαιρα η έναρξη του φινάλε, με αρκετά ερωτηματικά και αποκρίσεις, αντιμαχόμενα μεταξύ τους και τελικά σύγκρουση. Από την σύγκρουση ένα τρομερά σχεδόν ζοφερό συμπέρασμα βγαίνει. Ύπουλο αναβαίνει και ανεβαίνει…. Αγωνία και καταλήγηει να σβήνει με την υπενθύμιση του αρχικού θέματος, του ξημερώματος του ηλίου που βγαίνει. Σιγανά τα τύμπανα και οι βιόλες και τα βιολιά μας θυμίζουν το 2ο μέρος. Την ανάμνηση και την αναπόληση. Ο ομορφιά αυτών δοσμένη από τα φλάουτα και τα όμποε. Η ανάπτυξη συνεχίζεται, κόβεται η ανάσα όμως έρχεται πίσω. Ομορφιά αναμνήσεων συνέχεια. Κάποια στιγμή θα ξεσπάσει η θλίψη, ο πόνος και η οδύνη που θα δωθεί τόσο σπαραχτικά αλλά και τόσο όμορφα από τις βιόλες και τα τσέλα. Η καρδιά που πονεί, θα πονεί δεν γίνεται αλλιώς. Αλλά στην κορύφωση του σπαραγμού και του τρόμου , το θέμα του “Ηλιου του Ηλιάτορα” έρχεται. Όσο και να σκοτεινιάζουμε κάθε μέρα θα ξημερώνει. Η ατμόσφαιρα του κλεισίματος θυμίζει την 8η (ή μάλλον το αντίστροφο)_a
Απίθανος συνθέτης ο Bruckner. Απίθανη και η σύνθεση της 4ης τόσο ταλαιπωρημένης και με αρκετές αναθεωρήσεις. Το πνεύμα της παραμένει σε μια οπoιαδήποτε εκδοχή φωτεινό.
Κατά την γνώμη μου, από εδώ ξεκινάει o Bruckner. Αν επιτρέπεται και μια συμβουλή ως ακροατή, αρκετών ερμηνειών, αν θέλουμε να ξεκινήσουμε ένα ταξίδι στον κόσμο του συνθέτη, ξεκινάμε από εδώ μαζί με το Te-deum.
Για το θέμα των ερμηνειών, πρόσφατα άκουσα μια ερμηνεία που έχει αλλάξει λίγο τα δεδομένα μου και οδήγησε σε επανεκτίμηση. Αυτό είναι πολύ σύνηθες στην κλασσική μουσική (ο λόγος που λατρεύω την μουσική αυτή είναι ότι δεν κόλλησα σε κάτι συγκεκριμένο αλλά κόλλησα σε μια διαρκή διαδικασία αναθεωρήσεων των απόψεων μου). Θα επανέλθω.
Επί του παρόντος κορυφαία πρόταση:
Gunter Wand / Berliner Philharmoniker: Να ‛ταν τα γηρατιά 2 φορές. Κοντά στα 90 του ο Gunter Wand, οδηγεί σε μια δαιμονιώδη δροσερή και νεανική μεστή συμφωνική αποκορύφωση. Έχουμε την καταγραφή ενός εξαιρετικού καλλιτεχνικού γεγονότος, με την ορχήστρα σε απόλυτη φόρμα, ζωντανή ηχογράφηση. Από όλους τους μαέστρους έχω την εντύπωση ότι πέτυχε περισσότερο από όλους τα τέμπι, χωρίς να είναι σε κάποιο στούντιο. Απλά απίθανος.
Ο Συνθέτης Bruckner, ως αυτόνομη μουσική οντότητα και ο συνεχιστής μια σπουδαίας μουσικής παράδοσης αλλά και αυτός που ανοίγει νέους δρόμους σε μεταγενέστερους συμφωνιστές και όχι παράδρομους.
Είναι η συμφωνία που έχει επιθετικό προσδιορισμό, επίσημο. Η Ρομαντική συμφωνία που τοποθετεί τον εαυτό του στο κλίμα της εποχής. Ρομαντικός είναι ο ασυνήθιστος, ο διαφορετικός, που διαβαίνει πέρα από το καλώς γίγνεσθαι της εποχής. Πέρα από τα συνηθισμένα. Ρομαντισμός σημαίνει τα πνευστά να παίζουν σαν βιολιά για παράδειγμα. Εντονότατα θα το συναντήσουμε αυτό σε αυτή την συμφωνία. Τα φλάουτα να παρουσιάζουν το εξώκοσμο και όχι το επιθυμητό και το καθαγιασμένο.
Η Συμφωνία απετέλεσε μιας από τις πιο δημοφιλή του έργα όσο ζούσε. Ήταν αφιερωμένη στον πρίγκιπα Κωνσταντίνο. Η πρεμιέρα δόθηκε από την Φιλαρμονική της Βιέννης υπό την διεύθυνση του περίφημου αρχιμουσικού Hans Richter (σημ.: Σημαντικό αρχιμουσικός και απο θεμελιωτές της μεγάλής Γερμανικής Σχολής μαέστρων.). Υπάρχει και μια ιστορία μεταξύ Bruckner και Richter. Ο Bruckner άκουσε την πρόβα της συμφωνίας του υπό τον Richter, του άρεσε και τον φιλοδώρησα με ένα τάληρο, να πιει μια μπύρα στην υγειά του. Το τάλιρο ο Richter το κράτησε για όλη του την ζώη και το είχε αλυσοδεμένο μαζί το ρολόι του.
Αποτελεί επίσης της συμφωνία που τη αναθεώρησε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη. Τουλάχιστο 4 εκδόσεις μπορούν να ξεκαθαριστούν με αυθεντική μπρουκνερική ενορχήστρωση και πολλές περισσότερες από παρεμβάσεις φίλων (Loewe πχ του οποίου την εκδοχή προτιμούσε ο μαέστρος Hans Knappersbusch - μαθητής του Richter όπου του κληροδοτήθηκαν και οι συμφωνίες του Bruckner). Χρονολογείται από το 1874, με σημαντικές αναθεωρήσεις του 1878-80 του 1886 και του 1887-88. Γενικότερα θα λέγαμε ότι γίνεται χαμός με τις εκδόσεις, αλλά φαίνεται να επικρατεί η τελική εκδοχή με την εκδοχή του 1878 (Haas edition) να φαίνεται να έχει αρκετές συμπάθειες και να έχει τις πιο θεαματικές ηχογραφήσεις όπως θα δούμε που προσωπικά με κέρδισαν.
Ας δούμε τα 4 μέρη
Bewegt, nicht zu schnell
Η αλλιώς Allegro no tropo. (ζωήρα αλλά όχι πολύ γρήγορα). Ένα τρέμολο από τα έγχορδα ακούγεται που η ένταση του ανεβαίνει σιγά, αλλά όχι δυνατά. Κάτι σαν ένα τουρτούρισμα. Ο ίδιος ο Bruckner το περιγράφει ως το κλείσιμο της νύχτας που θ α συναντήσει το ξημέρωμα. Κάτι ανάλογο θα μας θυμίσει και η έναρξη της συμφωνίας των Άλπεων του Richard Strauss. Το έχω ξαναπεί ότι η μουσική του Bruckner είναι πλημυρισμένη από την Αυστριακά υψίπεδα. Τα ευγενή έγχορδα καταλήγουν σε ένα αναζωογονητικό σάλπισμα από τα κόρνα, όπου εκφράζουν το ξημέρωμα, τον «ήλιο τον ηλιάτορα» που λέει και ένα δικός μας ποιητής που βγαίνει αυτοκρατορικός και φωτίζει. Είναι η μουσική έκφραση μια «κοσμικής» εμπειρίας. Για κάτι τέτοια πράγματα ίσως ο Mahler αποκαλούσε τον Bruckner μισό ανόητο, μισό θεό. Τα έγχορδα αυξάνουν την ένταση τους, πιθανότα εκφράζοντας την παντελή υποτέλεια τους στο φώς των κόρνων και λοιπών πνευστών συμβάλλοντας έτσι στην ατμόσφαιρα του ρομαντισμού. Σύντομα αλλάζει το θέμα και ακούγεται μια καινούργια μελωδία, μια μουσική σχεδόν χορευτική, η οποία μας αναπτύσεται αρκετά ευδιάθετα, παρόλη την αυστηρότητα που μπορεί να κρύβει. Τα θέματα εκθέτονται, επανεκθετονται. Σε αυτό το σημείο της επανέκθεσης μυστηριωδώς αλλά με ένα πολύ μαλακό τρόπο (πραγματικά θέλει μεγάλη «μαγκια» από τον μαέστρο αυτό πέρασμα). Η ανάπτυξη πλέον είναι καθαρή και κρυστάλλινη και έχει μια υπέροχη κατάληξη. Αφού όλα τα πνευστά μαζί με το τύμπανο δώσουν το θριαμβευτικό θέμα του κόρνου, καταλήγουν σε ένα χωρικό (chorale), όπου μας θυμίζουν εκκλησιαστικό όργανο και όντως έτσι πρέπει να ακουστεί η ορχήστρα (δεν ξεχνάμε και την επαγγελματική ιδιότητα του Bruckner ως οργανίστας σε εκκλησία). Το μέρος κλείνει έπειτα από εκτενή ανάπτυξη των παραπάνω θεμάτων με μια θριαμβευτική, σχεδόν φαμφάρα, του αρχικού θέματος των κόρνων.
Andante Quasi Allegreto
Ένα πραγματικό όμορφο μέρος. Ένα τραγούδι, και από τις λίγες φορές που στις βιόλες δύνεται μια δυνατότητα έκφρασης. Το μέρος αυτό θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ώς ένα υποτονικό πένθιμο εμβατήριο. Θα λέγαμε ότι είναι το σημείο που το βαρύ πένθος δίνει την θέση στην ανάμνηση και αναπόληση των όμορφων στιγμών πριν έρθει το πένθος. Η χρήση της βιόλας για την έκφραση αυτής της κατάστασης είναι άκρως πετυχημένη από την μεριά. Λίγο τραγούδι, λίγο θλίψη. Μια τέτοια ανάλογη ατμόσφαιρα συναντάμε στο Valse Triste του Sibelius. Η ελπίδα για την προσπάθεια του ανθρώπου να συνεχίζει. Ο τόνος αυτής της μελωδίας του τραγουδιού αποκτά σιγά-σιγά ένταση και στο τέλος γίνεται λίγο πιο αυστηρός, όπου επανερχόμαστε στην πιο σοβαρή κατάστασης. Ο πόνος ελλοχεύει, αλλά θα εκφραστεί σε άλλο μέρος. Ο Wagner είχε αποκαλέσει τον Bruckner ως τον απόλυτο συνθέτη για Adagios. Η πρώτη σημαντική απόδειξη.
Scherzo
Τα Scherzi του Bruckner κολάει στο μυαλό μόλις τ’ ακούσει κανείς. Από όλα τα scherzi του Bruckner, αυτό είναι το πιο ρυθμικό. Το Scherzo του κυνηγιού όπως το αποκάλεσε και ο ίδιος ο συνθέτης. Έτσι το κόρνο ξεκινάει όσο γίνεται πιο απαλά γίνεται και το επιτρέπει η φύση του. Σιγά – σιγά μπαίνουν και τα άλλα κόρνα, δημιουργώντας ένα εξαιρετικό ρυθμό και φυσικά ξεσπούν. Γύρω από αυτό το θέμα περιτριγυρίζεται και υπόλοιπη ορχήστρα όπου το αναπτύσσει έρχεται και επανέρχεται. Οι συνήθειες και η διασκέδαση των κυνηγών κατά την διαδικασία του κυνηγιού. Ακολουθεί ένα τριο όπου στην ουσία εκφράζει ανάπαυλα μετά το κυνήγι. Μουσικά ταιριάζει και κοιτάει λίγο στον Weber και στο περίφημο χορωδιακό των κυνηγών από τον ελεύθερο σκοπευτή.
Finale
Μυστηριώδης η ατμόσφαιρα η έναρξη του φινάλε, με αρκετά ερωτηματικά και αποκρίσεις, αντιμαχόμενα μεταξύ τους και τελικά σύγκρουση. Από την σύγκρουση ένα τρομερά σχεδόν ζοφερό συμπέρασμα βγαίνει. Ύπουλο αναβαίνει και ανεβαίνει…. Αγωνία και καταλήγηει να σβήνει με την υπενθύμιση του αρχικού θέματος, του ξημερώματος του ηλίου που βγαίνει. Σιγανά τα τύμπανα και οι βιόλες και τα βιολιά μας θυμίζουν το 2ο μέρος. Την ανάμνηση και την αναπόληση. Ο ομορφιά αυτών δοσμένη από τα φλάουτα και τα όμποε. Η ανάπτυξη συνεχίζεται, κόβεται η ανάσα όμως έρχεται πίσω. Ομορφιά αναμνήσεων συνέχεια. Κάποια στιγμή θα ξεσπάσει η θλίψη, ο πόνος και η οδύνη που θα δωθεί τόσο σπαραχτικά αλλά και τόσο όμορφα από τις βιόλες και τα τσέλα. Η καρδιά που πονεί, θα πονεί δεν γίνεται αλλιώς. Αλλά στην κορύφωση του σπαραγμού και του τρόμου , το θέμα του “Ηλιου του Ηλιάτορα” έρχεται. Όσο και να σκοτεινιάζουμε κάθε μέρα θα ξημερώνει. Η ατμόσφαιρα του κλεισίματος θυμίζει την 8η (ή μάλλον το αντίστροφο)_a
Απίθανος συνθέτης ο Bruckner. Απίθανη και η σύνθεση της 4ης τόσο ταλαιπωρημένης και με αρκετές αναθεωρήσεις. Το πνεύμα της παραμένει σε μια οπoιαδήποτε εκδοχή φωτεινό.
Κατά την γνώμη μου, από εδώ ξεκινάει o Bruckner. Αν επιτρέπεται και μια συμβουλή ως ακροατή, αρκετών ερμηνειών, αν θέλουμε να ξεκινήσουμε ένα ταξίδι στον κόσμο του συνθέτη, ξεκινάμε από εδώ μαζί με το Te-deum.
Για το θέμα των ερμηνειών, πρόσφατα άκουσα μια ερμηνεία που έχει αλλάξει λίγο τα δεδομένα μου και οδήγησε σε επανεκτίμηση. Αυτό είναι πολύ σύνηθες στην κλασσική μουσική (ο λόγος που λατρεύω την μουσική αυτή είναι ότι δεν κόλλησα σε κάτι συγκεκριμένο αλλά κόλλησα σε μια διαρκή διαδικασία αναθεωρήσεων των απόψεων μου). Θα επανέλθω.
Επί του παρόντος κορυφαία πρόταση:
Gunter Wand / Berliner Philharmoniker: Να ‛ταν τα γηρατιά 2 φορές. Κοντά στα 90 του ο Gunter Wand, οδηγεί σε μια δαιμονιώδη δροσερή και νεανική μεστή συμφωνική αποκορύφωση. Έχουμε την καταγραφή ενός εξαιρετικού καλλιτεχνικού γεγονότος, με την ορχήστρα σε απόλυτη φόρμα, ζωντανή ηχογράφηση. Από όλους τους μαέστρους έχω την εντύπωση ότι πέτυχε περισσότερο από όλους τα τέμπι, χωρίς να είναι σε κάποιο στούντιο. Απλά απίθανος.
Last edited:
