SERGEI PROKOFIEV (1891-1953)
Ο Prokofiev πήρε τα πρώτα μαθήματα πιάνου από την μητέρα του. Άρχισε να συνθέτει πριν πάει στο σχολείο και στα έντεκα του χρόνια έφερναν στο σπίτι τον συνθέτη Reinhold Glière για να τον καθοδηγεί. Στα δεκατρία του έγινε δεκτός στο conservatoire της Αγίας Πετρούπολης. Λόγω του δύσκολου χαρακτήρα του οι φιλίες που ανέπτυξε με τους συμμαθητές και καθηγητές του ήταν περιορισμένες. Αντιδρούσε στα μαθήματα των Rimsky-Korsakov και Liadov και η δασκάλα του πιάνου Anna Esipova με μεγάλη δυσκολία κατόρθωσε να του επιβάλει την πειθαρχία που απαιτήθηκε για να γίνει ένας τόσο μεγάλος πιανίστας. Σαν αντιστάθμισμα όμως διέθετε το μεγάλο μουσικό χάρισμα, μια εξαιρετική μνήμη και κάποιους φίλους όπως τον συνθέτη και μαέστρο Nikolai Tcherepnin που του γνώρισε και τον έκανε να αγαπήσει την μουσική των Haydn και Mozart (η πρώτη του συμφωνία), τον συμμαθητή του συνθέτη Nikolai Miaskovsky (στο forum) και τον μετέπειτα μουσικολόγο Boris Asafiev στον οποίο και αφιέρωσε και την πρώτη του συμφωνία. Ανάμεσα στις πρώιμες μουσικές του εμπειρίες ήταν οι Beethoven, Chopin, Grieg, Tchaikovsky και αργότερα Debussy, Reger, Strauss, Skriabin.
To 1914 με την αποφοίτηση του παίρνει μέρος σε διαγωνισμό πιάνου και κερδίζει το βραβείο Rubinstein που αποτελούσε την μεγαλύτερη διάκριση για έναν πιανίστα. Διευθυντής του consevatoir και της κριτικής επιτροπής ήταν ο Glazunov. Και ξέρετε τι έπαιξε;. Ένα άγνωστο κονσέρτο, το δικό του πρώτο κονσέρτο για πιάνο που είχε συνθέσει πριν δύο χρόνια.
Η μητέρα του τον αντάμειψε με ένα ταξίδι στο Λονδίνο που άκουσε για πρώτη φορά σύγχρονα έργα όπως το Πουλί της Φωτιάς και την Petrouchka του Stravinsky και το Dafnis and Chloe του Ravel αλλά και ήρθε σε επαφή με το ρωσικά μπαλέτα και τον Diagilev. Η συνεργασία τους απέφερε δύο έργα. Το μπαλέτο Chout (Bouffon) και την Σκυθική σουίτα, έργα μιας πρωτότυπης, εξαιρετικά ενδιαφέρουσας μουσικής γλώσσας γεμάτης με βίαιες ρυθμικές αντιθέσεις.
Το 1917 μια σημαντική χρονιά για τον κόσμο βρίσκεται στη Ρωσία που συγκλονίζεται από απεργίες, αντιπολεμικές διαδηλώσεις, ελλείψεις τροφίμων στις μεγάλες πόλεις, την πτώση του Κerensky, την επιστροφή του Lenin, την Οκτωβριανή επανάσταση. Μια τέτοια χρονιά συγκλονιστικών γεγονότων, αποτρεπτικών οποιασδήποτε συνθετικής δραστηριότητας, ο νεαρός Prokofiev αποτραβηγμένος στην εξοχή συνθέτει την πρώτη ή κλασσική συμφωνία, το πρώτο κονσέρτο για βιολί, την τρίτη και τέταρτη σονάτα για πιάνο, τις Vision fugitives (στο forum) και αρχίζει το τρίτο κονσέρτο για πιάνο που τελείωσε στο Παρίσι το 1930 (στο forum).
Το 1918 με την οικονομική βοήθεια του Koussevitzky και με διαβατήριο που είχε ανοιχτή ημερομηνία λήξης, πήρε τον υπερσιβηρικό ως το Βλαδιβοστόκ, πέρασε στην Ιαπωνία και μετά στην Αμερική.
Λίγα λόγια για τον Koussevitzky μιας και υπήρξε για πολλά χρόνια χρηματοδότης του Prokofiev. Ο Serge Koussevitzky ξεκίνησε σαν βιρτουόζος του μπάσου υπήρξε μαέστρος της συμφωνικής της Βοστόνης από το 1924-1949 και παράλληλα διηύθυνε τον εκδοτικό οίκο Εditions Russes de Musique. Εξέδωσε πολλά έργα του Prokofiev και ανέβαζε συχνά τα έργα των Ρώσων συνθετών. Κατά την παραμονή του Prokofiev στην Αμερική τον καλούσε συχνά στην Βοστόνη σαν πιανίστα ή σαν μαέστρο. Ήταν ο πρώτος που παρουσίασε την 2η συμφωνία το 1925 στο Παρίσι και έκανε την Αμερικανική πρεμιέρα της 5ης συμφωνίας.
Ο συνθέτης από το 1918- 1934 διανύει αρκετές φορές τον Ατλαντικό μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής ενώ το 1923 εγκαθίσταται στο Παρίσι και περιοδεύει στην Ευρώπη. Από το 1927 επισκέπτεται περιοδικά την πατρίδα του όπου και επιστρέφει οριστικά το 1936. Μια για πολλούς ακατανόητη απόφαση μιας και το σταλινικό καθεστώς με τον τρομοκρατικό του μηχανισμό οδηγούσε ανθρώπους σε δίκες,. Δεν άφηνε χώρο για την μουσική υπονόμευση, τον εκκεντρισμό και το δράμα θεωρώντας τα χαρακτηριστικά της μπουρζουαζίας. Η μουσική του Prokofiev που είχε αυτά τα χαρακτηριστικά έπρεπε να προσαρμοσθεί στις αρχές του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Φαίνεται λοιπόν ότι επέστρεψε επειδή τον κυρίευσε η νοσταλγία αλλά ποιος μπορεί να ξέρει τις βαθύτερες ανάγκες του.
Ο Prokofiev έχει ήδη πίσω του την σκυθική σουίτα, την αγάπη για τα 3 πορτοκάλια, τον άγγελο της φωτιάς, το divertimento, τα 5 κονσέρτα για πιάνο με το ιδιαιτέρως αγαπητό 3ο κονσέρτο (στο forum. Δίπλα στην μεγάλη Martha βάζω και τον Nikolai Pertov), 4 συμφωνίες (1η 1918 Πετρούπολη Prokofiev-2η Παρίσι Koussevitzki- 3η 1924 Παρίσι Monteux- 4η 1957 Μόσχα Rojdesvinski) , την μουσική της ταινίας Lieutenant Kije, το 1ο κονσέρτο για βιολί (λυρικό έργο που αποτελεί μουσική εξαίρεση στο στυλ του πρώιμου Prokofiev) και πρόσφατα είχε τελειώσει το 2ο κονσέρτο για βιολί. Ο Prokofiev δεν συνέθεσε 15 κουαρτέτα όπως ο Shostakovich αλλά μόλις 4 έργα δωματίου 3 πριν το 1936 και μόλις το 1941 το δεύτερο κουαρτέτο του. Αντίθετα σαν βιρτουόζος του οργάνου έχει πολλές συνθέσεις για πιάνο, ιδιαίτερα πριν το 1936.
Με την επιστροφή του το 1936 θα συνθέσει έργα που τον έκαναν δημοφιλή όπως την μουσική του αριστουργήματος του Ρωμαίος και Ιουλίετα και την 5η συμφωνία. Είχε επιτυχημένες συνεργασίες με τον Eisenstein στην μουσική για τις ταινίες Ιβάν ο Τρομερός και Alexander Nevsky που ακούγονται σαν αυθύπαρκτες μουσικές σουίτες ανεξάρτητες από το φιλμικό δραματουργικό περιεχόμενο.
Γενικά ο συμφωνικός Prokofiev έχοντας έντονα αναπτυγμένο το δραματικό στοιχείο είχε πάντοτε επιτυχία στα έργα, πρώιμα και ύστερα, που προορίζονταν για την σκηνή είτε ήταν μπαλέτο είτε κινηματογράφος είτε όπερα (για την όπερα Πόλεμος και Ειρήνη θα ήθελα τη γνώμη σας Gergiev ή Rostropovich;).
Μεταξύ του 1942-1944 συνέθεσε τις σονάτες 6,7 και 8 (η 7 στο forum) που το λιγότερο που μπορείς να πεις είναι ότι προχώρησαν την μουσική φιλολογία του πιάνου στον 20ο αιώνα. Το πασίγνωστο παιδικό μουσικό παραμύθι ο Πέτρος και ο Λύκος (στο forum μουσική για παιδιά) , το μπαλέτο Cinderella (Σταχτοπούτα στο forum) αλλά και το συμφωνικό κονσέρτο για τσέλο (στο forum. Στο βινύλιο της Μελόντια θα δείτε τον Rostropovich με πλούσια κόμμη), την σονάτα για βιολί (στο forum).
Τέλος ολοκλήρωσε το συμφωνικό του έργο με 3 ακόμη συμφωνίες (5η 1945 Μόσχα- Prokofiev, 6η 1947 Λένινγκραντ- Mravinski, 7η Μόσχα- Samossoud). Η πιο γνωστή και αυτή που παίζεται συχνότερα είναι η πρώτη ή κλασσική συμφωνία. Η μεγαλύτερη του όμως, ή μάλλον η πιο ολοκληρωμένη, είναι η Πέμπτη που κατέχει μια σταθερή θέση στο ρεπερτόριο των σύγχρονων ορχηστρών. Τραγική με βάθος και σύρραξη συναισθημάτων είναι και η έκτη συμφωνία αλλά δεν έχω ακόμη καταφέρει πλήρως να την προσπελάσω.
Η μουσική που συνέθεσε ο Prokofiev πριν και μετά την επιστροφή του στην Ρωσία έχει απασχολήσει κριτικούς και έχει χρησιμοποιηθεί για πολιτική προπαγάνδα εκατέρωθεν. Άλλωστε κατά την διάρκεια του ψυχρού πολέμου απέφευγαν να εκτελέσουν έργα του στην Αμερική, ας είχε γίνει εξώφυλλο στους Times το 1945.
Ο σημαντικότερος βιογράφος του Israel Nestyev υποστήριζε ότι τα έργα που είχε συνθέσει στο Σικάγο και στο Παρίσι έχουν μικρή αξία και η επιστροφή του στην πατρίδα τον απομάκρυνε από την διαφθορά και του πρόσφερε την λύτρωση.
Οι δυτικοί υποστήριζαν ότι η επιστροφή του αλλοίωσε την μουσική του γλώσσα και τον ανάγκασε να προσαρμοσθεί στις αισθητικές επιταγές του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ακόμα και οι Ναζί είχαν άποψη και τον θεωρούσαν μαζί με τους Schonberg, Bartok, Stravinsky, Weber, Berg, Hindemith σαν τα φαινόμενα ενός «καλλιτεχνικού μποσελβικισμού».
Tο κόμμα άλλοτε τον τιμούσε (7η και 8η σονάτα, 5η συμφωνία) και άλλοτε καταδίκαζε! την μουσική του. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση της κεντρικής επιτροπής του 1948 με εκφραστή τον υπεύθυνο για τα πολιτιστικά Andrei Zhdanov που χαρακτήρισε την 6η συμφωνία σαν «δυτικό φορμαλισμό», σαν έναν μοντερνισμό που μετατρέπει την κλασσική μουσική σε κακοφωνία και χαοτική ετερόκλητη συνάθροιση ήχων. Η απόφαση εκτός από τον Prokofiev καταδίκαζε και τους Shostakovich, Kchachaturian,Shebalin, Popov, Miaskovsky.
Υπάρχουν όμως διαφορές στην μουσική του Prokofiev πριν και μετά την αυτό εξορία του πριν και μετά το 1936;. Φυσικά και υπάρχουν. Για παράδειγμα στην μουσική για μπαλέτο δεν υπάρχει σχέση ανάμεσα στα πρώιμα έργα όπως στη σκυθική σουίτα ή στο Buffon και τον Ρωμαίο και Ιουλιέτα ή την Cirandella. Μεγάλες είναι οι διαφορές της συμφωνικής γραφής των πρώτων του συμφωνιών όπως της δεύτερης συμφωνίας και των ύστερων όπως της έκτης συμφωνίας.
Γίνεται να αρέσουν τόσο τα πρώιμα όσο και τα ύστερα έργα;. Γίνεται γιατί οι διαφορές αυτές δεν σχετίζονται με την ποιότητα αλλά την μορφή του μουσικού δρώμενου. Συγκεκριμένα η πρώιμη μουσική γραφή είναι απότομη, χιουμοριστική έως ειρωνική, γκροτέσκα, οξεία, οι πινελιές πάνω στον καμβά είναι κοφτερές, είναι σκληρή έως και «άκαρδη». Η μουσική της ωριμότητας είναι πιο μελίρρυτος, έχει λιγότερο χιούμορ, οι πινελιές πάνω στον καμβά είναι πιο αρμονικές. Η προκλητικότητα του πρώιμου Prokofiev δεν έχει εκλείψει αλλά εμφανίζεται όλο και σπανιότερα.
Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Σίγουρα επέδρασε ο αυτοπεριορισμός λόγω του καθεστώτος, σίγουρα τα δραματικά γεγονότα του πολέμου έχουν την σημασία τους αλλά το πιο σημαντικό είναι η εξέλιξη του ίδιου του συνθέτη. Άλλωστε και άλλοι συνθέτες αυτής της εποχής, που δεν υφίσταντο τους περιορισμούς του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, μεγαλώνοντας γινόντουσαν λιγότερο μοντέρνοι και υιοθετούσαν μουσικές φόρμες ευκολότερες στην κατανόηση από το μεγάλο κοινό.
Ας ακούσουμε όμως πως σκιαγραφούσε ο ίδιος τις βασικές κατευθύνσεις της μουσικής του τo 1941 κατά τον εορτασμό των 50 γενεθλίων του.
κλασσική (από τα παιδικά μου χρόνια όταν άκουγα την μητέρα μου να παίζει τις σονάτες του Beethoven) καινοτόμο, νεωτεριστική (…στην αναζήτηση μιας προσωπικής γλώσσας και αργότερα ενός μέσου που θα μπορούσα να εκφράσω ισχυρά συναισθήματα) κινητική* (…μάλλον επηρεασμένη από την Τoccata του Schumann που κάποτε με επηρέασε βαθιά. Αυτό το στοιχείο ίσως είναι το λιγότερο σημαντικό) λυρική (…ο λυρισμός αναπτύχθηκε αργά, τον είχα αρνηθεί για μεγάλο διάστημα) γκροτέσκα (…. στην μουσική μου θα αντικαθιστούσα τον όρο γκροτέσκο με τρεις λέξεις πειραχτικό, κωμικό και ειρωνικό).
Στην μουσική του Prokofiev τα υλικά είναι τα πάντα τα ίδια. Οι αναλογίες είναι αυτές που αλλάζουν από έργο σε έργο, από περίοδο σε περίοδο.
Ο συνθέτης πέθανε στην Μόσχα στις 5 Μαρτίου του 1953 μια ώρα πριν τον θάνατο του Στάλιν.
* για να γίνει καλύτερα κατανοητός ο όρος κινητική άκουσε το scherzo από το 2ο κονσέρτο για πιάνο (Frager-Leibowitz), ή την σύντομη Toccata για πιάνο op.11(Gyorgy Sandor).
Συμφωνία 5 σε σι ύφεση μείζονα οp.100.
To 1943, μετά την ηρωική αντίσταση του Ρωσικού λαού στην μάχη του Stalingrad, οι στρατιωτικές ισορροπίες αρχίζουν να αλλάζουν εις βάρος της Γερμανίας.
Σε όλη την διάρκεια του πολέμου οι Ρώσοι για να προστατεύσουν τον ζωντανό εθνικό τους πλούτο μετακινούσαν τους συνθέτες και τους μουσικούς τους σε ασφαλείς τοποθεσίες. Έτσι το 1944 ο Prokofiev βρίσκεται στην πόλη Ivanovo βορειοανατολικά της Μόσχας μακριά από τις μάχες στο ήσυχο περιβάλλον του σπιτιού της ένωσης μουσικών. Μαζί του βρισκόταν η αφρόκρεμα της σοβιετικής μουσικής όπως ο Glière (πρώτος δάσκαλος του στην σύνθεση), Shostakovich, Khachaturian, Kabalevsky. Ο Prokofiev ήταν κεντρικό πρόσωπο της μικρής μουσικής κοινότητας, οργανώνοντας τις καθημερινές συναντήσεις όπου κάθε μουσικός παρουσίαζε την δουλειά του και γινόταν κριτική και συζήτηση.
Η ατμόσφαιρα ήταν αισιόδοξη μιας και οι Ρώσοι είχαν αρχίσει την επίθεση στην Πολωνία και οι σύμμαχοι είχαν ήδη αποβιβασθεί στην Νορμαδία. Ο Prokofiev ήξερε ότι κάτι νέο περίμεναν από αυτόν κάτι δυνατό, κάτι αισιόδοξο, κάτι γεμάτο περηφάνια. Ένα έργο για την νίκη της Ρωσίας*. Χρησιμοποιεί λοιπόν αυτή την ευκαιρία να ξανασκεφθεί με καθαρό μυαλό το περιεχόμενο μιας νέας συμφωνίας. Είχε ήδη 14 χρόνια να συνθέσει μια συμφωνία οι δύο προηγούμενες είχαν χαρακτηρισθεί σαν παράγωγα της μουσικής που είχε γράψει για όπερα και μπαλέτο. Μέσα σε ένα μήνα συνθέτει την 5η του συμφωνία που αναμφισβήτητα έχει βαθιά την επίδραση της οδύνης και της καταστροφής του πολέμου αλλά και μια μουσική σύνθεση που όπως γράφει ο ίδιος «αποτελεί εγκώμιο για το ανθρώπινο πνεύμα…δοξάζει την δύναμη, γενναιοδωρία και καθαρότητα της ψυχής του ελεύθερου και ευτυχισμένου ανθρώπου».
Στις 13 Ιανουαρίου του 1945 ο πενηντατριάχρονος συνθέτης στην ακμή της συνθετικής του πορείας σηκώνει την μπαγκέτα του, περιμένει λίγο να σβήσει ο απόηχος των πανηγυρικών πυροβολισμών έξω από την μεγάλη σάλα του conservatoir της Μόσχας και διευθύνει για πρώτη φορά το έργο του. Από την πρώτη ημέρα το έργο καθιερώνεται στο ρεπερτόριο των ορχηστρών και παίζεται με την ίδια επιτυχία στο Παρίσι, στην Νέα Υόρκη με τον Artur Rodzinski, στην Φιλαδέλφεια με τον Eugen Ormandy και στο Cleveland με τον George Szell. Ο Prokofiev βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο αναγνώρισης μέχρι που η φωτογραφία του μπαίνει στο εξώφυλλο των Times.
*Στις 3 Νοεμβρίου του 1945, δυόμιση μήνες πριν την πρεμιέρα της 5ης του Prokofiev ο μέγιστος Ρώσος συμφωνιστής Dmitri Shostakovich είχε παρουσιάσει στο Leningrad, υπό την διεύθυνση του Yevgeny Mravinsky, την 9η συμφωνία του.
Όλοι περίμεναν ότι μετά την ηρωική 7η και την τραγική 8η , ο Shostakovich θα έκλεινε την τριλογία με μια μεγαλειώδη συμφωνία αντάξια της νίκης. Αντίθετα η 9η συμφωνία είναι ένα έργο σε πέντε μέρη μικρής διάρκειας (περίπου 25 λεπτά), φρέσκο, γαλήνιο, χωρίς μελωδικές περιπλοκές με λιτή ενορχήστρωση. Tα τιτιβίσματα των piccolo μετά το παράγγελμα των τρομπονιών στο Allegro, η λυρική διαφανής και μελαγχολική μελωδία των κλαρινέτων στο Moderato, η φανφάρα των τρομπονιών στο Presto, η cadenza του φαγγότου που κυριαρχεί στο Largo και κυρίως ο σατιρικός χαρακτήρας του Allegretto θεωρηθήκαν υπονόμευση του καθεστώτος (Jarvi με Scottish national orchstra στην εταιρία Chandos).
Η μουσική
Η συμφωνία ακολουθεί την κλασσική μορφή γραμμένη σε τέσσερα μέρη Andante (αργό)-Allegro marcato (γρήγορο)-Adagio (αργό)-Allegro giocoso (γρήγορο).
1.Το Andante -Το έπος
Το Andante περιλαμβάνει δύο μουσικά θέματα και ένα μοτίβο. Έναν συγκοπτόμενο ρυθμό που άλλοτε χρησιμοποιείται σαν στοιχείο που διασπά την μουσική ανάπτυξη και άλλοτε σαν ενδιάμεσο στοιχείο μουσικής μετάβασης που επιτρέπει να κατοχυρωθεί η προηγούμενη μουσική εμπειρία πριν εμφανισθεί η επόμενη.
Το πρώτο μουσικό θέμα είναι μια μελωδία που εύκολα επανέρχεται στην μνήμη γιατί μοιάζει με ένα ανολοκλήρωτο τραγούδι. Η μελωδία εισάγεται από φλάουτα και όμποε. Τα κλαρινέτα με μια λιλιπούτεια μουσική φράση την στέλνουν στα κόρνα και η μελωδία φαίνεται να κυριαρχεί γλιστρώντας γρήγορα από κλειδί σε κλειδί, άλλοτε να εμφανίζεται στην πλήρη της μορφή από τα έγχορδα άλλοτε να σπάζει σε μικρότερα κομμάτια από τα πνευστά.
Το δεύτερο μουσικό θέμα (περίπου 2 λεπτά μετά την παρουσίαση του πρώτου) εισάγεται και πάλι ήσυχα από φλάουτα και όμποε. Είναι πιο βαρύ και πιο σκοτεινό από το πρώτο. Η ορχήστρα αυξάνει το tempo αλλάζει το χρώμα κορυφώνει την ένταση και μετά ηρεμεί. Μια μικρή ανάπαυλα από 16 νευρικές νότες που σημαίνουν το τέλος της παρουσίασης (exposition) και την αρχή της ανάπτυξης (development).
Ο Prοkofiev ξεκινά με τον συνηθισμένο τρόπο βάζοντας τα τσέλα να παρουσιάζουν πάλι το πρώτο θέμα σε κλίμα περισυλλογής. Ενώ θα περίμενες τα θέματα να αναπτυχθούν τροφοδοτώντας το ένα το άλλο, πρωτοτυπεί στην ενορχήστρωση. Κάνει motto το εναρκτήριο θέμα με την συχνή επαναφορά του και δημιουργεί κομμάτια μελωδίας που αντιπαρατίθενται σαν να μάχονται για εξουσία. Η καταλυτική επαναφορά του πρώτου θέματος με όλο τον όγκο των χάλκινων της ορχήστρας λύνει τις αντιπαραθέσεις και κλείνει το επικό πρώτο μέρος.
2. Scherzo- Η χαρά
Το έπος τελείωσε καιρός για ανακούφιση. Νέα θέματα νέα χρώματα και κυρίως χορός. Να ο παλιός Prokofiev ανατρεπτικός, ειρωνικός, χιουμορίστας.
Τον τόνο δίνουν τα βιολιά τα κλαρίνα απαντούν με θράσος. Οι βιόλες και τα όμποε ανταποκρίνονται με την ίδια αυθάδεια και γίνεται ο χαμός. Τα μουσικά θέματα κυνηγάν το ένα το άλλο σε έναν διονυσιακό κυκλικό χορό που διακόπτεται για να ξαναρχίσει πιο έντονος, με ακόμη μεγαλύτερο πάθος. Τα μοτίβα πεθαίνουν και ξαναγεννιούνται με το scherzo να κλείνει με την ένταση στο αποκορύφωμα και την αναρχία να έχει επικρατήσει.
Οι βερολινέζοι με τον Karajan είναι υπέροχοι μακρά από οτιδήποτε έχω ακούσει.
3. Adagio-Η θλίψη ή πιο σωστά η οδύνη.
Ο ήχος είναι βαρύς και πυκνός. Μια συνοδός μελωδία από συγκοπτόμενες συγχορδίες δίνει τον ρυθμό ενός υποτυπώδους βαλς, κάτω από μια πλούσια και εκφραστική μελωδία.
Όσο περνάει η ώρα η μουσική γίνεται πιο σκοτεινή όπως σε ακολουθία κηδείας για να έρθει λίγο μετά το μέσο του Adagio ένα παρατεταμένο crescendo με κρουστά και τα πνευστά να βγάζουν κραυγές φρίκης όπως δεν έχω ξανακούσει στην μουσική του Prokofiev*. Είναι η στιγμή που η θλίψη μετατρέπεται σε οδύνη είναι η στιγμή που το δράμα μετατρέπεται σε τραγωδία. Και μετά σαν να μην έχει συμβεί τίποτα η μουσική συνεχίζει με μια ονειρική σύνδεση με το πρώτο θέμα μέχρι να σβήσει κάτω από τον ήχο ενός μοναχικού κλαρινέτου.
Το Adagio αποτελεί ίσως το σημαντικότερο μέρος της συμφωνίας. Χρειάζεται την απομόνωση και την προσήλωση του ακροατή.
Ιδιαίτερα με άγγιξε η εκτέλεση από την συμφωνική ορχήστρα της σοβιετικής ραδιοφωνίας υπό την διεύθυνση του Guennadi Rojdestvenski.
* Αντίστοιχος θρήνος ακούγεται και στην αρχή του largo της 6ης συμφωνίας.
4. Allegro giocoso- Ο εορτασμός.
Η μουσική ξεκινάει με τον απόηχο του εναρκτήριου θέματος παιγμένου στοχαστικά από τα ξύλινα πνευστά και τα έγχορδα για να ακολουθήσει μια έκπληξη. Η διάθεση ξαφνικά αλλάζει με κάτι πολύ μα πολύ ωραίο. Μια χαρούμενη μελωδία που ξεκινάει από τις βιόλες την παίρνουν τα κόρνα και την παίζει το κλαρινέτο. Όλο το μέρος, εκτός από μια σύντομη στιγμή κατήφειας, έχει μια χαρούμενη διάθεση, κοιτάζει το μέλλον με εμπιστοσύνη. Ο Prokofiev ανεβάζει το voltage μέχρι τους τελευταίους κυριολεκτικά ιλιγγιώδεις στροβιλισμούς της ορχήστρας με τους οποίους η συμφωνία φθάνει στο τέλος της.
Η 5η συμφωνία του Prokofiev αποτελεί πολιτιστικό κληροδότημα στην μουσική του 20ου αιώνα. Είναι μια σύνθεση που αντέχει στο χρόνο, όπως συμβαίνει με όλα τα έργα που προσφέρουν στον άνθρωπο καταφυγή. Οδύνη, θλίψη, χαρά, έπος, εορτασμός είναι και θα είναι για πάντα συστατικά στοιχεία της ζωής.
Εντυπώσεις ακροάσεων δίσκων βινυλίου
1. Φιλαρμονική του Βερολίνου. Διεύθυνση Herbert von Karajan (D.G μεγάλος πάπυρος). Εγγραφή 1969. Πάρα πολύ καλή ποιότητα ήχου. Πρώτη επιλογή ακρόασης.
2.Oρχήστρα της Σοβιετικής ραδιοφωνίας και τηλεόρασης. Διεύθυνση Guennadi Rojdestvenski (Melodia-Le Chant du Monde). Πρώτη έκδοση όλων των συμφωνιών του Prokofiev στην Δύση. Έκδοση σε 2000 αντίτυπα. Η εγγραφή έγινε στην Μόσχα, η ποιότητα του ήχου είναι καλή αν και οι δίσκοι έχουν την ηλικία τους.
Το καλύτερο Adagio. Είμαι σίγουρος ότι ο μαέστρος είχε βιώσει τον πόλεμο.
3. Φιλαρμονική του Cleveland. Διεύθυνση Lorin Mazel (London 1978). O εξαιρετικός ήχος της decca μου επέτρεψε να ακούσω λεπτομέρειες της ενορχήστρωσης που δεν είχα ακούσει. Ο μαέστρος όμως πολλές φορές είναι υποτονικός.
4. Συμφωνική του Λονδίνου. Διεύθυνση Andre Previn (EMI ASD 1975). Βρίσκομαι στη δύσκολη θέση να σχολιάσω αρνητικά τα τέμπι ενός τόσο γνωστoύ μαέστρου.
5. Πρόσφατα άκουσα από το 3ο πρόγραμμα τον Ozawa* με την φιλαρμονική του Βερολίνου και μου έκανε εξαιρετική εντύπωση. Με την επιφύλαξη της ραδιοφωνικής ακρόασης συστήνεται.
Τον Gergiev* που συστήνει ο @ Brucknerian, τον Jarvi (σε Chandos όλες οι συμφωνίες) και τον Berstein με τη φιλαρμονική της Νέας Υόρκης (σε Sony Classical) δεν τους έχω ακούσει.
* Εξαιρετικές εκτελέσεις και από τους δύο μαέστρους όσες φορές τους άκουσα ζωντανά σε έργα Μάλερ -4η συμφωνία, Ραβέλ- Βαλς, Μουσόργκσκι- Εικόνες από μια έκθεση και Μέντελσον- Ηλίας.
Last edited by a moderator:
