Η καντάτα Alexander Nevsky του Sergei Prokofiev (1938)
Ο Prokofiev ενδιαφέρονταν γενικότερα για την τεχνολογία και θεωρούσε τον κινηματογράφο πρόσφορο έδαφος για την δουλειά του. Άλλωστε είχε και στο παρελθόν ασχοληθεί με την σύνθεση μουσικής για κινηματογράφο και γενικότερα είχε την στόφα του δραματουργικού,«σκηνικού» συνθέτη.
Ο Eisenstein πάλι θαύμαζε την δουλειά του συνθέτη και είχε εντυπωσιασθεί από την επαγγελματικότητα και την ακρίβεια του.
«Αν και είναι μεσάνυκτα είμαι ήσυχος. Ξέρω ότι στις 11.55 ένα μικρό μπλε αυτοκίνητο θα περάσει την πύλη του Studio και ο Prokofiev θα έρθει με το επόμενο μουσικό κομμάτι για την ταινία. Την νύχτα κοιτάζουμε τις σκηνές που κινηματογραφήσαμε και το πρωί η μουσική είναι έτοιμη. Ο Prokofiev εργάζεται σαν ρολόι και ένα ρολόι δεν πάει ούτε εμπρός ούτε πίσω».
Ο Prokofiev προσπαθούσε να προσαρμόσει την μουσική στο χρόνο της σκηνικής δράσης και εκτιμούσε το γεγονός ότι και ο Eisenstein είχε προσαρμόσει την διάρκεια σκηνών με τρόπο ώστε έτσι να μην διαταραχθεί η μουσική συνέχεια.
Η μουσική ακούγεται σήμερα αυτόνομα, ανεξάρτητη από το δραματουργικό περιεχόμενο της ταινίας που κλίθηκε να υπηρετήσει. Χρονικά εξελίσσεται όπως στην ταινία αλλά χρειάστηκε να ενορχηστρωθεί από την αρχή μιας και δεν υπήρχε πλέον ο χρονικός περιορισμός της εναλλαγής των πλάνων της ταινίας. Έτσι τα 21 κομμάτια της ταινίας συμπυκνώθηκαν στην μορφή της καντάτας σε 7.
Η Ρωσία τον 13 αιώνα ήταν μια χώρα διαιρεμένη που υπέφερε από τις επιδρομές των Μογγόλων στον Νότο και τους Σουηδούς και Λιθουανούς Τεύτονες στον βορά.
Ο μέγας δούκας Alexander Yaroslavich της ηγεμονίας του Vladimir (1220-1263) ή αλλιώς γνωστός σαν Nevsky είχε νικήσει τους Σουηδούς στον ποταμό Neva το 1240. Το 1242 η χώρα αντιμετωπίζει έναν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο από τους Τεύτονες ιππότες. Η μάχη με τους υπέρτερα οπλισμένους Λιθουανούς γίνεται πάνω στην παγωμένη λίμνη Peipus. Ο στρατός των ιπποτών πνίγεται όταν ο πάγος της λίμνης υποχωρεί κάτω από το βάρος του οπλισμού και των αλόγων τους. Το έργο έχει συμβολικό χαρακτήρα μιας και θυμίζει μια μεγάλη νίκη ενάντια σε έναν κίνδυνο που ξαναεμφανίζεται.
Ο Nevsky θεωρείται ο ιδρυτής της δυναστείας των ηγεμόνων της Μοσχοβίας από τους οποίους πολύ αργότερα προήλθαν οι Τσάροι.
Η μουσική καλείται να παρουσιάσει την αντίθεση ανάμεσα στους εισβολείς και τους Ρώσους με τρόπο διακριτό. Έτσι χρησιμοποιεί διαφορετικά μουσικά θέματα και διαφορετικούς ορχηστρικούς χρωματισμούς που δείχνουν απειλή όταν αφορούν τους εισβολείς και ηρωισμό όταν αφορούν τους Ρώσους. Οι εισβολείς παρουσιάζονται με ρυθμούς βραδείς από μη μελωδικά όργανα όπως τα τρομπόνια και η τούμπα και το χορωδιακό μέρος τους στερείται συναισθήματος. Αντίθετα οι Ρώσοι παρουσιάζονται από ήχους ευφωνικών εγχόρδων, χορωδιακό μέρος συναισθηματικά χρωματισμένο και από το τραγούδι της σοπράνο.
Αναμφίβολα πρόκειται για έναν Prokofiev που συγκριτικά με το παρελθόν (π.χ Σκυθική σουίτα) είναι πιο απλός, πιο μελωδικός, με απόηχους από το ρωσικό λαϊκό τραγούδι και την παράδοση της ρωσικής όπερας.
Τα μέρη
1. Η Ρωσία κάτω από τον ζυγό των Μογγόλων.
Προέρχεται από την εναρκτήρια σκηνή που δείχνει καμένα χωριά, άδειους αγρούς και σωρούς οστών. Μπάσο, όμποε και κλαρινέτο παίζουν μια απειλητική μουσική.
2. τραγούδι για τον Αλέξανδρο Νιέφσκι.
Η χορωδία τραγουδά έναν απλό σκοπό για την νίκη του ήρωα απέναντι στους Σουηδούς. Η μουσική θυμίζει, χωρίς να είναι, λαϊκό τραγούδι.
3. Οι εισβολείς στο Pskov.
Η μουσική είναι απειλητική με τα τρομπόνια, που παρουσιάζουν τον εισβολέα, να κυριαρχούν. Η χορωδία τραγουδά λατινικά το υποτιθέμενο δίκαιο των χριστιανών ιπποτών «Peregrinus, expectavi,pedes meos in cymbalis».
4. Εμπρός Ρώσοι στ’ άρματα.
Στρατιωτική μουσική. Αισιόδοξη επίκληση της γυναικείας και ανδρικής χορωδίας στον αγώνα για την υπεράσπιση της πατρίδας και η προσδοκία του θριάμβου.
5. Η μάχη στον πάγο.
Το πιο εκτεταμένο μέρος της καντάτας. Εισάγεται με την φανφάρα των χάλκινων του τρίτου μέρους που αναμειγνύεται με θεματικά στοιχεία του τέταρτου μέρους. Η χορωδία τραγουδά πάλι το Peregrinus του τρίτου μέρους και το «Vincant arma crusifera! Hostis pereat! » (Νίκη στα όπλα με τον σταυρό! Θάνατος στον εχθρό!) και η μουσική φθάνει σε κορύφωση με νικητήριες σκάλες παιγμένες αντιφωνικά μεταξύ των εγχόρδων και των πνευστών.
Το μέρος κλείνει με τα βιολιά να παίζουν ήσυχα μελωδία από το τέταρτο μέρος.
6. Στο πεδίο του θανάτου.
Μετά την οχλοβοή της μάχης η άρια θρήνος της mezzo-soprano που ψάχνει τον αγαπημένο της στο πεδίο της μάχης με μια έντονη αλλά συνάμα και απλή μελωδία.
7. Η είσοδος του Αλέξανδρου στο Pskov.
Μια μουσική ανακεφαλαίωση με την χορωδία να τραγουδά δοξαστικά και χαρούμενα και τις απαραίτητες Ρωσικές εορταστικές καμπάνες.
Ακρόαση από δίσκο βινυλίου της Supraphon με τον karel Ančerl να διευθύνει την Τσέχικη φιλαρμονική ορχήστρα και χορωδία. Vera Soukupova (alto). Ο δίσκος συστήνεται και έχει πάρει την διάκριση Preis der Deutschen Schallplatten Kritik.
).
