´Ο Ταχυδρόμος τής Fontaine au Roi στό Παρίσι περνούσε καθημερινά στίς 3μ.μ.
Ηταν νομίζω Ανοιξη τού ´61 πού έλαβα το Αξιον Εστί,ευγενικό δώρο τού ποιητή και το ίδιο βράδυ είχα σχεδιασμένα τα δυό πρώτα μέρη.Την Γενεση και τά Πάθη.
Θέλω μ´αυτό νά δείξω πόσο ήδη ενυπήρχε μέσα μου αυτή η Μουσική και δέν έμεινε παρά το χτυπημα τής ρομφαίας πάνω στον βράχο γιά νά αναπηδήσει το ζωντανό νερό τών ήχων.´...
Αυτά γράφει ο Μίκης Θεοδωράκης ,μεταξύ άλλων,στο σημείωμά του στο εξώφυλλο τής πρώτης έκδοσης τού ´Αξιον Εστί´ενός μετα-συμφωνικού Ορατορίου,πού άφησε ανεξίτηλα τά αποτυπώματά του στην Ελληνική Μουσική.
Ο ιδιος ο Μικης το ονομάζει:'Λαϊκό Ορατόριο σε τρία μέρη γιά Λαϊκό Τραγουδιστή,Ψάλτη(βαρύτονο),Αναγνώστη (Ηθοποιό),Λαϊκά Οργανα,Συμφωνική Ορχήστρα και Μικτή Χορωδία.'
Το έργο πρωτοεκδόθηκε απο την Columbia,μέσα απο πάμπολλες αντιδράσεις τής Εταιρείας,μιάς και φοβήθηκαν ,πώς εάν σημειωνόταν επιτυχία, τά εξοδα παραγωγής (λόγω τής μεγαλης συμμετοχής μουσικών κ.λ.π.)θάταν πολύ μεγάλα και ασύμφορα ,αν κάτι τέτοιο επαναλαμβανόταν.
Τελικά και αφού ο Μικης επικαλέσθηκε έναν ορο στο συμβολαιό του,οτι είχε δικαίωμα να ηχογραφήσει και ένα έργο Συμφωνικής Μουσικής,αυτό έγινε αποδεκτό το 1964 και εκδόθηκε για πρώτη φορά με εξώφυλλο σχεδιασμένο απο τον Γιάννη Τσαρούχη ..
Τραγουδιστής ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης,Αναγνώστης ο Μάνος Κατράκης,Ψάλτης ο Θόδωρος Δημήτριεφ...
Συμμετείχαν επίσης:H Mικρή Ορχήστρα Αθηνών,η Μικτή Χορωδία τής Θάλειας Βυζαντίου,ο Ανδρικός Χορός τού Εθνικού Θεατρου και ως Λαϊκή Ορχήστρα οι μουσικοί:Κώστας Παπαδόπουλος και Λάκης Καρνέζης(Μπουζούκια),Γιάννης Διδίλης (πιάνο),Τάσος Διακογιώργης(Σαντούρι),Δημήτρης Φάμπας(Κιθάρα),Βαγγέλης Παπαγγελίδης(μπάσο)και Εύανδρος(κρουστά).
Η Εκδοση αυτή παραμένει ανεπανάληπτη γιά το έργο και οιαδήποτε άλλη απόπειρα ερμηνείας της στην Ελλάδα ,αδυνατεί να σταθεί στο ύψος τής πρώτης εκτέλεσης..
Ο Μίκης πήρε το Αξιον Εστί τού Ελύτη και προσπάθησε να παντρέψει την Συμφωνική -Ευρωπαϊκή Μουσική με την Βυζαντινή και την ελληνική ,και τελικά κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα σημαντικό Μουσικό Εργο,που αρχικά γνώρισε κάκιστες κριτικές στην Ελλάδα,αλλά τελικά βρηκε τη θέση πού τού άξιζε εντός αλλά και εκτός τών Τειχών...
Πρόθεση τού συνθέτη ήταν να συνδυάσει αφήγηση,ύμνο και χορικό υιοθετώντας ευρωπαϊκές αλλά και λαϊκές -βυζαντινές φόρμες που κάποιες φορές παρέπεμπαν στην Αρχαία Τραγωδία αλλα και στό τελετουργικό τής Θείας Λειτουργίας...
Ο Γεωργουσόπουλος έχει γράψει γι´αυτό:'Κατόρθωσε να βρει την ανάσα της έμπνευσης του Ελύτη για καθεμία από τις ενότητες της σύνθεσης. Βιβλικός, δυτικότροπος, λειτουργικός στη Γένεση, συναξαριστής στα αναγνώσματα, λαϊκός στα Πάθη, δοξαστικός στην Έξοδο".
Πρώτη δημόσια εκτέλεση:Θέατρο Rex:19/10/1964
Το έργο χωρίζεται στά κάτωθι μέρη.
Α)Γένεσις
Eισαγωγή
Τότε είπε(υμνος)
Β)Πάθη
Ιδού εγώ λοιπόν-Υμνος
Η πορεία προς το μέτωπο-Ανάγνωσμα
Ένα το χελιδόνι-Χορικό
Τα θεμέλια μου στα βουνά-Υμνος
Με το λύχνο του άστρου-Χορικό
Η μεγάλη έξοδος-Ανάγνωσμα
Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ-Χορικό
Ναοί στο σχήμα τ' ουρανού -Ορχηστρικό
Της αγάπης αίματα-Χορικό
Ναοί στο σχήμα τ' ουρανού-Υμνος
Προφητικόν-Ανάγνωσμα
Ανοίγω το στόμα μου-Χορικό
Σε χώρα μακρινή-Υμνος
Γ)Δοξαστικό-Χορωδία,Ψάλτης
Το πρώτο ορχηστρικό μέρος έλκει την μουσική του απο την ευρωπαϊκή παράδοση τού 20ού αιώνα..
Παρομοίως και η εισοδος τού Ψάλτη με την Χορωδία,όπου δημιουργείται μιά ρυθμική πολυφωνική ´κίνηση´πού αναπαράγει την ´Γένεση´
´Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα
Καί είδα και θαύμασα´
Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ' εικόνα
και ομοίωσή μου´...................
Η Αρχή τών Παθών σηματοδοτείται απο τον Ψάλτη ,συνοδεία ανδρικών φωνών και στην συνέχεια η Χορωδία:
'Ιδού εγώ λοιπόν
ο πλασμένος για τις μικρές Κόρες και τα νησιά του Αιγαίου·
ο εραστής του σκιρτήματος των ζαρκαδιών
και μύστης των φύλλων της ελιάς ...............'
Ακολουθεί ο αναγνώστης με την σταθερή και αντρική φωνή τού Μάνου Κατράκη,που διαβάζει το πρώτο ανάγνωσμα
Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ
......................................
' Κι ότι ήμασταν σιμά πολύ στα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές
και σκόλες, μήτε αρρώστους και γερούς, μήτε φτωχούς και πλού-
σιους, το καταλαβαίναμε...
Ύστερα και γιατί, ολοένα πιο συχνά, τύχαινε τώ-
ρα ν' απαντούμε απ' τ' άλλο μέρος να' ρχονται οι αργές οι συνοδείες
με τους λαβωμένους. Όπου απιθώνανε χάμου τα φορεία οι νοσοκό-
μοι, με τον κόκκινο σταυρό στο περιβραχιόνιο, φτύνοντας μέσα στις
παλάμες, και το μάτι τους άγριο για τσιγάρο. Κι οπού κατόπι, σαν
ακούγανε για που τραβούσαμε, κουνούσαν το κεφάλι, αρχινώντας
ιστορίες για σημεία και τέρατα. Όμως εμείς το μόνο που προσέχα-
με ήταν εκείνες οι φωνές μέσα στα σκοτεινά, που ανέβαιναν, καυ-
τές ακόμη από την πίσσα του βυθού ή το θειάφι: «Οϊ Οϊ, μάνα μου»,
«οϊ οϊ, μάνα μου», και κάποτε, πιο σπάνια, ένα πνιχτό μουσούνισμα,
ίδιο ροχαλητό, που 'λεγαν, όσοι ξέρανε, είναι αυτός ο ρόγχος του θα-
νάτου.'
....................................................................
Και μετά για πρώτη φορά εμφανίζεται η ανεπανάληπτη δωρική φωνή τού Μπιθικώτση να τραγουδά ´Ενα το Χελιδόνι´....
Οσο και εάν αυτό το τραγούδι έχει χιλιοτραγουδιστεί και συχνά μάλιστα κακοποιηθεί,όταν ακούγεται οργανικά δεμένο με το υπολοιπο Αξιον Εστί ,εξακολουθεί να ξαφνιάζει και να συγκινεί με την ορμητικότητά του...
Το πέμπτο μέρος τών Παθών στηρίζεται στο συγκλονιστικό ποιητικό μέρος που ξεκινά με ´Τά Θεμέλιά μου στά Βουνά´........
Το μέρος θυμίζει Βυζαντινή Ψαλμωδία,πού όμως έχει απωλέσει την μονοφωνική της εκδοχή(παρότι στην αρχή ο Δημήτριεφ δεσπόζει)και εμπλουτίζεται απο όργανα οπως το Σαντούρι,τά Κρουστά και τά έγχορδα..
' Τα θεμέλιά μου στα βουνά
και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους
και πάνω τους η μνήμη καίει
άκαυτη βάτος
Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω'
..............................
Ακολουθεί το Χορικό ´Μέ το Λύχνο τού Αστρου´πού ξεκινά σάν σύγχρονο Ορατόριο με χορωδία γιά να ανατραπεί απο την Λαϊκή Ορχήστρα και την φωνή τού Μπιθικώτση πού σχολιάζει :
'Που να βρω την ψυχή μου ,το τετράφυλλο δάκρυ´.
Ενας εξαίρετος συνδυασμός ευρωπαϊκής μουσικής,και λαϊκού τραγουδιού...
Ο Κατράκης μέ έναν επίσης λιτό,αλλά αντριχιαστικό τρόπο και μόνον όπλο τη φωνή του,πού τής έχει αφαιρέσει κάθε υπερβολική θεατρικότητα απαγγέλει τήν Μεγάλη Εξοδο,πού κυριολεκτικά σέ καθηλώνει με την μουσικότητα τού λόγου τού Ελύτη...
Ακούγοντας τον Κατράκη σε αυτο το απόσπασμα νοιώθεις την απόλυτη σιωπή τού γύρω τοπίου και βλέπεις μόνον τον Τοίχο τών Εκτελέσεων μετά απο μιά απελπισμένη αλλά και ηρωϊκή εξέγερση...
' Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΔΟΣ
Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παιδιά και λάβανε την
απόφαση, επειδή τα κακά μαντάτα πλήθαιναν στην πρωτεύουσα, να
βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες, με το μόνο πράγμα που τους
είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τ' ανοιχτό πουκάμισο, με
τις μαύρες τρίχες και το σταυρουδάκι του ήλιου. Όπου είχε κράτος
κι εξουσία η Άνοιξη.
Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνήθειο να γιορτά-
ζει τον άλλο Σηκωμό, τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο.
Και νωρίς εβγήκανε καταμπροστά στον ήλιο, με πάνου ως κάτου
απλωμένη την αφοβιά σαν σημαία, οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που
τους έλεγαν αλήτες. Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί, και γυναί-
κες, και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκανίκια. Όπου έβλεπες
άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές, που 'λεγες είχανε περάσει
μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα.
Τέτοιας λογής αποκοτιές, ωστόσο, μαθαίνοντες οι Άλλοι, σφό-
δρα ταράχθηκαν. Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει
τους, λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες,
με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μία πήχη φωτιά κάτω
απ' τα σίδερα, με τις μαύρες κάννες και τα δόντια του ήλιου. Όπου
μήτε κλώνος μήτε ανθός, δάκρυο ποτέ δεν έβγαλαν. Και χτυπούσανε
όπου να 'ναι, σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση. Και η Άνοιξη
ολοένα τους κυρίευε. Σαν να μην ήτανε άλλος δρόμος πάνω σ' ολάκε-
ρη τη γη για να περάσει η Άνοιξη παρά μονάχα αυτός, και να τον εί-
χαν πάρει αμίλητοι, κοιτάζοντας πολύ μακριά, πέρ' απ' την άκρη της
απελπισίας, τη Γαλήνη που έμελλαν να γίνουν, οι νέοι με τα πρησμέ-
να πόδια που τους έλεγαν αλήτες, και οι άντρες, και οι γυναίκες, και
οι λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκανίκια.
Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα. Και θερίσανε
πλήθος τα θηρία, και άλλους εμάζωξαν. Και την άλλη μέρα εστήσα-
νε στον τοίχο τριάντα.´
Το τρίτο Χορικό (Της Δικαιοσύνης Ηλιε Νοητέ´)τραγούδι πιά ιστορικό,πού επίσης έχει πολλάκις ´χρησιμοποιηθεί´υπερβολικά και αυτόνομα απο το ολο έργο,αποκτά την πραγματική του διάσταση οταν ακούγεται μετά την ´Μεγάλη Εξοδο´..
Ενα ορχηστρικό σχόλιο πού αποτελεί την πιό λυρική εκδοχή τών προηγουμένων μερών (Ναοί στο Σχήμα τού Ουρανού)είναι το Intermezzo τού έργου.
Και μετά πάλι ο Μπιθικώτσης,αυτή την φορά σάν μιά παντοτινή Μνήμη υψώνει ένα πελώριο ανάστημα και τραγουδά ολόρθος
'Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν
Και χαρές ανίδωτες με σκιάσανε
Οξειδώθηκα μες στη νοτιά
των ανθρώπων
Μακρινή Μητέρα Ρόδο μου Αμάραντο'...
Μιά μοναδική στιγμή τού δίσκου και τού Λαϊκού Τραγουδιού.Ενα τετράλεπτο αριστούργημα γεμάτο δύναμη (Τής Αγάπης Αιματα)το οποίο ολοι οι υπόλοιποι τραγουδιστές πού είχαν το θάρρος(ή και θράσος)νά το ερμηνεύσουν ,είχαν την ατυχία να έχει αποδωθεί στην πρώτη του εκτέλεση απο τον Μπιθικώτση
Ο Δημήτριεφ δίνει περιεχόμενο στο ´Ναοί στο Σχήμα τού Ουρανού´για νά ξαναπάρει την σκυτάλη ο Κατράκης γιά το ´Προφητικόν´...
ΠΡΟΦΗΤΙΚΟΝ...........
Χρόνους πολλούς μετά την Αμαρτία που την είπανε Αρετή μέσα
στις εκκλησίες και την ευλόγησαν. Λείψανα παλιών άστρων και γω-
νιές αραχνιασμένες τ' ουρανού σαρώνοντας η καταιγίδα που θα γεν-
νήσει ο νους του ανθρώπου. Και των αρχαίων Κυβερνητών τα έργα
πληρώνοντας η Χτίσις, θα φρίξει. Ταραχή θα πέσει στον Άδη, και
το σανίδωμα θα υποχωρήσει από την πίεση τη μεγάλη του ήλιου.
Που πρώτα θα κρατήσει τις αχτίδες του, σημάδι ότι καιρός να λάβου-
νε τα όνειρα εκδίκηση. Και μετά θα μιλήσει, να πει: εξόριστε Ποιη-
τή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;
Βλέπω τα έθνη, άλλοτες αλαζονικά, παραδομένα στη σφήκα και
στο ξινόχορτο.
Βλέπω τα πελέκια στον αέρα σκίζοντας προτομές Αυτοκρατόρων
και Στρατηγών.
.......................................................................................................
Λείψανα παλιών άστρων και γωνιές αραχνιασμένες τ' ουρανού σαρώ-
νοντας η καταιγίδα που θα γεννήσει ο νους του ανθρώπου. Αλλά πριν,
ιδού, θα περάσουν γενεές το αλέτρι τους πάνω στη στέρφα γης. Και
κρυφά θα μετρήσουν την ανθρώπινη πραμάτεια τους οι Κυβερνήτες,
κηρύσσοντας πολέμους. Όπου θα χορτασθούνε ο Χωροφύλακας και ο
Στρατοδίκης. Αφήνοντας το χρυσάφι στους αφανείς, να εισπράξουν
αυτοί τον μιστό της ύβρης και του μαρτυρίου. Και μεγάλα πλοία θ' ανε-
βάσουν σημαίες, εμβατήρια θα πάρουν τους δρόμους, οι εξώστες να ρά-
νουν με άνθη τον Νικητή. Που θα ζει στην οσμή των πτωμάτων. Και του
λάκκου σιμά του το στόμα, το σκοτάδι θ' ανοίγει στα μέτρα του, κρά-
ζοντας: εξόριστε Ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;
Βλέπω τους Στρατοδίκες να καίνε σαν κεριά, στο μεγάλο τραπέζι
της Αναστάσεως.
Βλέπω τους Χωροφυλάκους να προσφέρουν το αίμα τους, θυσία
στην καθαρότητα των ουρανών.
Βλέπω τη διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών.
.
Και των αρχαίων Κυβερνητών τα έργα πληρώνοντας η Χτίσις, θα φρί-
ξει. Ταραχή θα πέσει στον Άδη, και το σανίδωμα θα υποχωρήσει από
την πίεση τη μεγάλη του ήλιου. Αλλά πριν, ιδού, θα στενάξουν οι
νέοι, και το αίμα τους αναίτια θα γεράσει.
Βλέπω τους εμπόρους να εισπράττουν σκύβοντας το κέρδος των
δικών τους πτωμάτων.
Βλέπω την αλληλουχία των κρυφών νοημάτων.
...................................................
Τότε, μην
έχοντας άλλη εξορία, που να θρηνήσει ο Ποιητής, την υγεία της κα-
ταιγίδας από τ' ανοιχτά στήθη του αδειάζοντας, θα γυρίσει για να στα-
θεί στα ωραία μέσα ερείπια. Και τον πρώτο λόγο του ο στερνός των
ανθρώπων θα πει, ν' αψηλώσουν τα χόρτα, η γυναίκα στο πλάι του σαν
αχτίδα του ήλιου να βγει. Και πάλι θα λατρέψει τη γυναίκα και θα την
πλαγιάσει πάνου στα χόρτα καθώς που ετάχθη. Και θα λάβουνε τα
όνειρα εκδίκηση, και θα σπείρουνε γενεές στους αιώνες των αιώνων........
.........................................................................................................
Μετά απο αυτό το ανάγνωσμα ακούγεται απο τόν Μπιθικώτση άλλο ένα υπέροχο χορικό ,το πέμπτο και τελευταίο,αλλά εξ´ίσου αριστουργηματικό με τά προηγούμενα.
´Ανοίγω τό Στόμα μου´...
Ανοίγω το στόμα μου κι αναγαλλιάζει το πέλαγος
Και παίρνει τα λόγια μου στις σκοτεινές του σπηλιές
Και στις φώκιες τις μικρές τα ψιθυρίζει
Τις νύχτες που κλαιν των ανθρώπων τα βάσανα.
Χαράζω τις φλέβες μου και κοκκινίζουν τα όνειρα
Και τσέρκουλα γίνονται στις γειτονιές τών παιδιών.
Και σεντόνια στις κοπέλες που αγρυπνούνε
Κρυφά για ν' ακούν των ερώτων τα θαύματα..
Μετά απο τον Υμνο (Σε Χώρα μακρινή)αρχίζει το δεκαπεντάλπετο Δοξαστικό ,πού απο μόνο του αποτελεί ένα απο τά πιό μεστά δημιουργήματα τού Θεοδωράκη.
Η Χορωδία ανθίζει κυριολεκτικά μέσα απο την Απογειωτική ,Δοξαστική αλλά και γεμάτη Λυρισμό Φλέβα τού Μίκη.
Ο Ψάλτης διαβάζει ονόματα Κοριτσιών,Ανέμων,Λουλουδιών,Ορέων,Δένδρων μέσα σε μιά οργιαστική πανδαισία στίχων και ήχων....
'ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το φως και η πρώτη
χαραγμένη στην πέτρα ευχή του ανθρώπου
η αλκή μες στο ζώο που οδηγεί τον ήλιο
το φυτό που κελάηδησε και βγήκε η μέρα
Η στεριά που βουτά και υψώνει αυχένα
ένα λίθινο άλογο που ιππεύει ο πόντος
οι μικρές κυανές φωνές μυριάδες
η μεγάλη λευκή κεφαλή Ποσειδώνος
..............................................
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ εορτάζοντας τη μνήμη
των αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης
ένα θαύμα να καίει στους ουρανούς τ' αλώνια
ιερείς και πουλιά να τραγουδούν το χαίρε:
ΧΑΙΡΕ η Καιομένη και χαίρε η Χλωρή
Χαίρε η Αμεταμέλητη με το πρωραίο σπαθί
Χαίρε η που πατείς και τα σημάδια σβήνονται
Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται
Χαίρε του Παραδείσου των βυθών η Αγρία
Χαίρε της ερημιάς των νησιών η Αγία....
Ο Ψάλτης μετά το ξεσπασμα της Χορωδίας,επαναλαμβάνει αυστηρα και λιτά τούς παραπάνω στίχους για νά συνεχίσει:
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το χώμα που ανεβάζει
μιαν οσμή κεραυνού σαν από θειάφι
του βουνού ο πυθμένας όπου θάλλουν
οι νεκροί άνθη της αύριον
H Xoρωδία στο πρωτο της τέμπο επαναλαμβάνει τούς στίχους για να συνεχίσει μέ έναν Υμνο για τά Κορίτσια.........
'ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ η πόα της ουτοπίας
τα κορίτσια οι παραπλανημένες Πλειάδες
τα κορίτσια τ' Αγγεία των Μυστηρίων
τα γεμάτα ως πάνω και τ' απύθμενα
Τα στυφά στο σκοτάδι και όμως θαύμα
τα γραμμένα στο φως και όμως μαυρίλα
τα στραμμένα επάνω τους όπως οι φάροι
τα ηλιοβόρα και τα σεληνοβάμονα
Η Έρση, η Μυρτώ, η Μαρίνα
η Ελένη, η Ρωξάνη, η Φωτεινή
η Άννα, η Αλεξάνδρα, η Κύνθια'
Γιά νά συνεχιστεί το Δοξαστικό μέσα απο ένα συμπαντικό αίσθημα πού επιστρέφει στούς Αρχαίους μυστικούς σαν τον Ηράκλειτο....
Ο Θεοδωράκης ,οδηγούμενος απο την Ποίηση τού Ελύτη,ολοκληρώνει το έργο του μέσα σε έναν Υμνο για τον απελευθερωμένο κόσμο πού συμπεριλαμβάνει ολόκληρο το Σύμπαν ..
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το χέρι που επιστρέφει
από φόνο φριχτόν και τώρα ξέρει
ποιος αλήθεια ο κόσμος που υπερέχει
ποιο το «νυν» και ποιο το «αιέν» του κόσμου:
ΝΥΝ το αγρίμι της μυρτιάς Νυν η κραυγή του Μάη
ΑΙΕΝ η άκρα συνείδηση Αιέν η πλησιφάη
Νυν νυν η παραίσθηση και του ύπνου η μιμική
Αιέν αιέν ο λόγος και η Τρόπις η αστρική
Νυν των λεπιδοπτέρων το νέφος το κινούμενο
Αιέν των μυστηρίων το φως το περιιπτάμενο
Νυν το περίβλημα της Γης και η Εξουσία
Αιέν η βρώση της Ψυχής και η πεμπτουσία
Νυν της Σελήνης το μελάγχρωμα το ανίατο
Αιέν το χρυσοκύανο του Γαλαξία σελάγισμα
Νυν των λαών το αμάλγαμα και ο μαύρος Αριθμός
Αιέν της Δίκης το άγαλμα και ο μέγας Οφθαλμός
Νυν η ταπείνωση των Θεών Νυν η σποδός του Άνθρωπου
Νυν Νυν το μηδέν
Και Αιέν ο κόσμος ο μικρός, ο Μέγας!
Την αρχική εκτέλεση τού έργου καμιά άλλη δεν μπορεί να τήν ανταγωνιστεί.
Μπιθικώτσης ,Κατράκης και Δημήτριεφ δεν αντικαταστάθηκαν απο οιαδήποτε άλλη τριάδα.
Οι πιό ενδιαφέρουσες ´εναλλακτικές´τής πρώτης,προέρχονται απο Συναυλίες τού Μίκη στην Ανατολική Γερμανία..
Ειναι πολύ δύσκολο να μιλά κανείς γιά το ´Αξιον Εστί´τών Θεοδωράκη-Ελύτη,ειδικά κιόλας,οταν έχουν μιλήσει πάμπολλοι γι´αυτό..
Η Αξία τού έργου παραμένει και σήμερα ολοζώντανη έχοντας πλέον αυτονομηθεί απο την εποχή που δημιουργήθηκε ή και απο την φθορά πού υπέστη λόγω τής κακής του ´χρήσης´απο κομματικά επιτελεία ή ακομα και απο τον ιδιον τον Μίκη μετέπειτα.
Παρά ταύτα αποτελεί μιά Μουσική Παρακαταθήκη τού τελευταίου μεγάλου εναπομείναντος τής Ελληνικής Μουσικής,πού όπως και νάχει ,χωρίς αυτόν πολλοί απ´εμάς θα νοιώθαμε φτωχότεροι..
Ισως μάλιστα σήμερα,μέσα απο την λαίλαπα τών Νέων Επικυρίαρχων,αξίζει να ξαναακουστεί το ίδιο επίκαιρο σάν τότε μιάς και η Ιστορία επαναλαμβάνεται και τά ίδια μαύρα σύννεφα στοιχειώνουν τον τόπο..
Πάντως ειναι βέβαιο πώς η πατρίδα τών Μικη και Ελύτη καμιά σχέση δεν έχει με αυτή την ´Ανάπηρη Ελευθερία´που τής δόθηκε και στην οποία συνέβαλαν εγχώριοι και ´άλλοι´..
.
Ηταν νομίζω Ανοιξη τού ´61 πού έλαβα το Αξιον Εστί,ευγενικό δώρο τού ποιητή και το ίδιο βράδυ είχα σχεδιασμένα τα δυό πρώτα μέρη.Την Γενεση και τά Πάθη.
Θέλω μ´αυτό νά δείξω πόσο ήδη ενυπήρχε μέσα μου αυτή η Μουσική και δέν έμεινε παρά το χτυπημα τής ρομφαίας πάνω στον βράχο γιά νά αναπηδήσει το ζωντανό νερό τών ήχων.´...
Αυτά γράφει ο Μίκης Θεοδωράκης ,μεταξύ άλλων,στο σημείωμά του στο εξώφυλλο τής πρώτης έκδοσης τού ´Αξιον Εστί´ενός μετα-συμφωνικού Ορατορίου,πού άφησε ανεξίτηλα τά αποτυπώματά του στην Ελληνική Μουσική.
Ο ιδιος ο Μικης το ονομάζει:'Λαϊκό Ορατόριο σε τρία μέρη γιά Λαϊκό Τραγουδιστή,Ψάλτη(βαρύτονο),Αναγνώστη (Ηθοποιό),Λαϊκά Οργανα,Συμφωνική Ορχήστρα και Μικτή Χορωδία.'
Το έργο πρωτοεκδόθηκε απο την Columbia,μέσα απο πάμπολλες αντιδράσεις τής Εταιρείας,μιάς και φοβήθηκαν ,πώς εάν σημειωνόταν επιτυχία, τά εξοδα παραγωγής (λόγω τής μεγαλης συμμετοχής μουσικών κ.λ.π.)θάταν πολύ μεγάλα και ασύμφορα ,αν κάτι τέτοιο επαναλαμβανόταν.
Τελικά και αφού ο Μικης επικαλέσθηκε έναν ορο στο συμβολαιό του,οτι είχε δικαίωμα να ηχογραφήσει και ένα έργο Συμφωνικής Μουσικής,αυτό έγινε αποδεκτό το 1964 και εκδόθηκε για πρώτη φορά με εξώφυλλο σχεδιασμένο απο τον Γιάννη Τσαρούχη ..
Τραγουδιστής ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης,Αναγνώστης ο Μάνος Κατράκης,Ψάλτης ο Θόδωρος Δημήτριεφ...
Συμμετείχαν επίσης:H Mικρή Ορχήστρα Αθηνών,η Μικτή Χορωδία τής Θάλειας Βυζαντίου,ο Ανδρικός Χορός τού Εθνικού Θεατρου και ως Λαϊκή Ορχήστρα οι μουσικοί:Κώστας Παπαδόπουλος και Λάκης Καρνέζης(Μπουζούκια),Γιάννης Διδίλης (πιάνο),Τάσος Διακογιώργης(Σαντούρι),Δημήτρης Φάμπας(Κιθάρα),Βαγγέλης Παπαγγελίδης(μπάσο)και Εύανδρος(κρουστά).
Η Εκδοση αυτή παραμένει ανεπανάληπτη γιά το έργο και οιαδήποτε άλλη απόπειρα ερμηνείας της στην Ελλάδα ,αδυνατεί να σταθεί στο ύψος τής πρώτης εκτέλεσης..
Ο Μίκης πήρε το Αξιον Εστί τού Ελύτη και προσπάθησε να παντρέψει την Συμφωνική -Ευρωπαϊκή Μουσική με την Βυζαντινή και την ελληνική ,και τελικά κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα σημαντικό Μουσικό Εργο,που αρχικά γνώρισε κάκιστες κριτικές στην Ελλάδα,αλλά τελικά βρηκε τη θέση πού τού άξιζε εντός αλλά και εκτός τών Τειχών...
Πρόθεση τού συνθέτη ήταν να συνδυάσει αφήγηση,ύμνο και χορικό υιοθετώντας ευρωπαϊκές αλλά και λαϊκές -βυζαντινές φόρμες που κάποιες φορές παρέπεμπαν στην Αρχαία Τραγωδία αλλα και στό τελετουργικό τής Θείας Λειτουργίας...
Ο Γεωργουσόπουλος έχει γράψει γι´αυτό:'Κατόρθωσε να βρει την ανάσα της έμπνευσης του Ελύτη για καθεμία από τις ενότητες της σύνθεσης. Βιβλικός, δυτικότροπος, λειτουργικός στη Γένεση, συναξαριστής στα αναγνώσματα, λαϊκός στα Πάθη, δοξαστικός στην Έξοδο".
Πρώτη δημόσια εκτέλεση:Θέατρο Rex:19/10/1964
Το έργο χωρίζεται στά κάτωθι μέρη.
Α)Γένεσις
Eισαγωγή
Τότε είπε(υμνος)
Β)Πάθη
Ιδού εγώ λοιπόν-Υμνος
Η πορεία προς το μέτωπο-Ανάγνωσμα
Ένα το χελιδόνι-Χορικό
Τα θεμέλια μου στα βουνά-Υμνος
Με το λύχνο του άστρου-Χορικό
Η μεγάλη έξοδος-Ανάγνωσμα
Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ-Χορικό
Ναοί στο σχήμα τ' ουρανού -Ορχηστρικό
Της αγάπης αίματα-Χορικό
Ναοί στο σχήμα τ' ουρανού-Υμνος
Προφητικόν-Ανάγνωσμα
Ανοίγω το στόμα μου-Χορικό
Σε χώρα μακρινή-Υμνος
Γ)Δοξαστικό-Χορωδία,Ψάλτης
Το πρώτο ορχηστρικό μέρος έλκει την μουσική του απο την ευρωπαϊκή παράδοση τού 20ού αιώνα..
Παρομοίως και η εισοδος τού Ψάλτη με την Χορωδία,όπου δημιουργείται μιά ρυθμική πολυφωνική ´κίνηση´πού αναπαράγει την ´Γένεση´
´Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα
Καί είδα και θαύμασα´
Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ' εικόνα
και ομοίωσή μου´...................
Η Αρχή τών Παθών σηματοδοτείται απο τον Ψάλτη ,συνοδεία ανδρικών φωνών και στην συνέχεια η Χορωδία:
'Ιδού εγώ λοιπόν
ο πλασμένος για τις μικρές Κόρες και τα νησιά του Αιγαίου·
ο εραστής του σκιρτήματος των ζαρκαδιών
και μύστης των φύλλων της ελιάς ...............'
Ακολουθεί ο αναγνώστης με την σταθερή και αντρική φωνή τού Μάνου Κατράκη,που διαβάζει το πρώτο ανάγνωσμα
Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ
......................................
' Κι ότι ήμασταν σιμά πολύ στα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές
και σκόλες, μήτε αρρώστους και γερούς, μήτε φτωχούς και πλού-
σιους, το καταλαβαίναμε...
Ύστερα και γιατί, ολοένα πιο συχνά, τύχαινε τώ-
ρα ν' απαντούμε απ' τ' άλλο μέρος να' ρχονται οι αργές οι συνοδείες
με τους λαβωμένους. Όπου απιθώνανε χάμου τα φορεία οι νοσοκό-
μοι, με τον κόκκινο σταυρό στο περιβραχιόνιο, φτύνοντας μέσα στις
παλάμες, και το μάτι τους άγριο για τσιγάρο. Κι οπού κατόπι, σαν
ακούγανε για που τραβούσαμε, κουνούσαν το κεφάλι, αρχινώντας
ιστορίες για σημεία και τέρατα. Όμως εμείς το μόνο που προσέχα-
με ήταν εκείνες οι φωνές μέσα στα σκοτεινά, που ανέβαιναν, καυ-
τές ακόμη από την πίσσα του βυθού ή το θειάφι: «Οϊ Οϊ, μάνα μου»,
«οϊ οϊ, μάνα μου», και κάποτε, πιο σπάνια, ένα πνιχτό μουσούνισμα,
ίδιο ροχαλητό, που 'λεγαν, όσοι ξέρανε, είναι αυτός ο ρόγχος του θα-
νάτου.'
....................................................................
Και μετά για πρώτη φορά εμφανίζεται η ανεπανάληπτη δωρική φωνή τού Μπιθικώτση να τραγουδά ´Ενα το Χελιδόνι´....
Οσο και εάν αυτό το τραγούδι έχει χιλιοτραγουδιστεί και συχνά μάλιστα κακοποιηθεί,όταν ακούγεται οργανικά δεμένο με το υπολοιπο Αξιον Εστί ,εξακολουθεί να ξαφνιάζει και να συγκινεί με την ορμητικότητά του...
Το πέμπτο μέρος τών Παθών στηρίζεται στο συγκλονιστικό ποιητικό μέρος που ξεκινά με ´Τά Θεμέλιά μου στά Βουνά´........
Το μέρος θυμίζει Βυζαντινή Ψαλμωδία,πού όμως έχει απωλέσει την μονοφωνική της εκδοχή(παρότι στην αρχή ο Δημήτριεφ δεσπόζει)και εμπλουτίζεται απο όργανα οπως το Σαντούρι,τά Κρουστά και τά έγχορδα..
' Τα θεμέλιά μου στα βουνά
και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους
και πάνω τους η μνήμη καίει
άκαυτη βάτος
Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω'
..............................
Ακολουθεί το Χορικό ´Μέ το Λύχνο τού Αστρου´πού ξεκινά σάν σύγχρονο Ορατόριο με χορωδία γιά να ανατραπεί απο την Λαϊκή Ορχήστρα και την φωνή τού Μπιθικώτση πού σχολιάζει :
'Που να βρω την ψυχή μου ,το τετράφυλλο δάκρυ´.
Ενας εξαίρετος συνδυασμός ευρωπαϊκής μουσικής,και λαϊκού τραγουδιού...
Ο Κατράκης μέ έναν επίσης λιτό,αλλά αντριχιαστικό τρόπο και μόνον όπλο τη φωνή του,πού τής έχει αφαιρέσει κάθε υπερβολική θεατρικότητα απαγγέλει τήν Μεγάλη Εξοδο,πού κυριολεκτικά σέ καθηλώνει με την μουσικότητα τού λόγου τού Ελύτη...
Ακούγοντας τον Κατράκη σε αυτο το απόσπασμα νοιώθεις την απόλυτη σιωπή τού γύρω τοπίου και βλέπεις μόνον τον Τοίχο τών Εκτελέσεων μετά απο μιά απελπισμένη αλλά και ηρωϊκή εξέγερση...
' Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΔΟΣ
Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παιδιά και λάβανε την
απόφαση, επειδή τα κακά μαντάτα πλήθαιναν στην πρωτεύουσα, να
βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες, με το μόνο πράγμα που τους
είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τ' ανοιχτό πουκάμισο, με
τις μαύρες τρίχες και το σταυρουδάκι του ήλιου. Όπου είχε κράτος
κι εξουσία η Άνοιξη.
Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνήθειο να γιορτά-
ζει τον άλλο Σηκωμό, τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο.
Και νωρίς εβγήκανε καταμπροστά στον ήλιο, με πάνου ως κάτου
απλωμένη την αφοβιά σαν σημαία, οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που
τους έλεγαν αλήτες. Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί, και γυναί-
κες, και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκανίκια. Όπου έβλεπες
άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές, που 'λεγες είχανε περάσει
μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα.
Τέτοιας λογής αποκοτιές, ωστόσο, μαθαίνοντες οι Άλλοι, σφό-
δρα ταράχθηκαν. Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει
τους, λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες,
με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μία πήχη φωτιά κάτω
απ' τα σίδερα, με τις μαύρες κάννες και τα δόντια του ήλιου. Όπου
μήτε κλώνος μήτε ανθός, δάκρυο ποτέ δεν έβγαλαν. Και χτυπούσανε
όπου να 'ναι, σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση. Και η Άνοιξη
ολοένα τους κυρίευε. Σαν να μην ήτανε άλλος δρόμος πάνω σ' ολάκε-
ρη τη γη για να περάσει η Άνοιξη παρά μονάχα αυτός, και να τον εί-
χαν πάρει αμίλητοι, κοιτάζοντας πολύ μακριά, πέρ' απ' την άκρη της
απελπισίας, τη Γαλήνη που έμελλαν να γίνουν, οι νέοι με τα πρησμέ-
να πόδια που τους έλεγαν αλήτες, και οι άντρες, και οι γυναίκες, και
οι λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκανίκια.
Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα. Και θερίσανε
πλήθος τα θηρία, και άλλους εμάζωξαν. Και την άλλη μέρα εστήσα-
νε στον τοίχο τριάντα.´
Το τρίτο Χορικό (Της Δικαιοσύνης Ηλιε Νοητέ´)τραγούδι πιά ιστορικό,πού επίσης έχει πολλάκις ´χρησιμοποιηθεί´υπερβολικά και αυτόνομα απο το ολο έργο,αποκτά την πραγματική του διάσταση οταν ακούγεται μετά την ´Μεγάλη Εξοδο´..
Ενα ορχηστρικό σχόλιο πού αποτελεί την πιό λυρική εκδοχή τών προηγουμένων μερών (Ναοί στο Σχήμα τού Ουρανού)είναι το Intermezzo τού έργου.
Και μετά πάλι ο Μπιθικώτσης,αυτή την φορά σάν μιά παντοτινή Μνήμη υψώνει ένα πελώριο ανάστημα και τραγουδά ολόρθος
'Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν
Και χαρές ανίδωτες με σκιάσανε
Οξειδώθηκα μες στη νοτιά
των ανθρώπων
Μακρινή Μητέρα Ρόδο μου Αμάραντο'...
Μιά μοναδική στιγμή τού δίσκου και τού Λαϊκού Τραγουδιού.Ενα τετράλεπτο αριστούργημα γεμάτο δύναμη (Τής Αγάπης Αιματα)το οποίο ολοι οι υπόλοιποι τραγουδιστές πού είχαν το θάρρος(ή και θράσος)νά το ερμηνεύσουν ,είχαν την ατυχία να έχει αποδωθεί στην πρώτη του εκτέλεση απο τον Μπιθικώτση
Ο Δημήτριεφ δίνει περιεχόμενο στο ´Ναοί στο Σχήμα τού Ουρανού´για νά ξαναπάρει την σκυτάλη ο Κατράκης γιά το ´Προφητικόν´...
ΠΡΟΦΗΤΙΚΟΝ...........
Χρόνους πολλούς μετά την Αμαρτία που την είπανε Αρετή μέσα
στις εκκλησίες και την ευλόγησαν. Λείψανα παλιών άστρων και γω-
νιές αραχνιασμένες τ' ουρανού σαρώνοντας η καταιγίδα που θα γεν-
νήσει ο νους του ανθρώπου. Και των αρχαίων Κυβερνητών τα έργα
πληρώνοντας η Χτίσις, θα φρίξει. Ταραχή θα πέσει στον Άδη, και
το σανίδωμα θα υποχωρήσει από την πίεση τη μεγάλη του ήλιου.
Που πρώτα θα κρατήσει τις αχτίδες του, σημάδι ότι καιρός να λάβου-
νε τα όνειρα εκδίκηση. Και μετά θα μιλήσει, να πει: εξόριστε Ποιη-
τή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;
Βλέπω τα έθνη, άλλοτες αλαζονικά, παραδομένα στη σφήκα και
στο ξινόχορτο.
Βλέπω τα πελέκια στον αέρα σκίζοντας προτομές Αυτοκρατόρων
και Στρατηγών.
.......................................................................................................
Λείψανα παλιών άστρων και γωνιές αραχνιασμένες τ' ουρανού σαρώ-
νοντας η καταιγίδα που θα γεννήσει ο νους του ανθρώπου. Αλλά πριν,
ιδού, θα περάσουν γενεές το αλέτρι τους πάνω στη στέρφα γης. Και
κρυφά θα μετρήσουν την ανθρώπινη πραμάτεια τους οι Κυβερνήτες,
κηρύσσοντας πολέμους. Όπου θα χορτασθούνε ο Χωροφύλακας και ο
Στρατοδίκης. Αφήνοντας το χρυσάφι στους αφανείς, να εισπράξουν
αυτοί τον μιστό της ύβρης και του μαρτυρίου. Και μεγάλα πλοία θ' ανε-
βάσουν σημαίες, εμβατήρια θα πάρουν τους δρόμους, οι εξώστες να ρά-
νουν με άνθη τον Νικητή. Που θα ζει στην οσμή των πτωμάτων. Και του
λάκκου σιμά του το στόμα, το σκοτάδι θ' ανοίγει στα μέτρα του, κρά-
ζοντας: εξόριστε Ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;
Βλέπω τους Στρατοδίκες να καίνε σαν κεριά, στο μεγάλο τραπέζι
της Αναστάσεως.
Βλέπω τους Χωροφυλάκους να προσφέρουν το αίμα τους, θυσία
στην καθαρότητα των ουρανών.
Βλέπω τη διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών.
.
Και των αρχαίων Κυβερνητών τα έργα πληρώνοντας η Χτίσις, θα φρί-
ξει. Ταραχή θα πέσει στον Άδη, και το σανίδωμα θα υποχωρήσει από
την πίεση τη μεγάλη του ήλιου. Αλλά πριν, ιδού, θα στενάξουν οι
νέοι, και το αίμα τους αναίτια θα γεράσει.
Βλέπω τους εμπόρους να εισπράττουν σκύβοντας το κέρδος των
δικών τους πτωμάτων.
Βλέπω την αλληλουχία των κρυφών νοημάτων.
...................................................
Τότε, μην
έχοντας άλλη εξορία, που να θρηνήσει ο Ποιητής, την υγεία της κα-
ταιγίδας από τ' ανοιχτά στήθη του αδειάζοντας, θα γυρίσει για να στα-
θεί στα ωραία μέσα ερείπια. Και τον πρώτο λόγο του ο στερνός των
ανθρώπων θα πει, ν' αψηλώσουν τα χόρτα, η γυναίκα στο πλάι του σαν
αχτίδα του ήλιου να βγει. Και πάλι θα λατρέψει τη γυναίκα και θα την
πλαγιάσει πάνου στα χόρτα καθώς που ετάχθη. Και θα λάβουνε τα
όνειρα εκδίκηση, και θα σπείρουνε γενεές στους αιώνες των αιώνων........
.........................................................................................................
Μετά απο αυτό το ανάγνωσμα ακούγεται απο τόν Μπιθικώτση άλλο ένα υπέροχο χορικό ,το πέμπτο και τελευταίο,αλλά εξ´ίσου αριστουργηματικό με τά προηγούμενα.
´Ανοίγω τό Στόμα μου´...
Ανοίγω το στόμα μου κι αναγαλλιάζει το πέλαγος
Και παίρνει τα λόγια μου στις σκοτεινές του σπηλιές
Και στις φώκιες τις μικρές τα ψιθυρίζει
Τις νύχτες που κλαιν των ανθρώπων τα βάσανα.
Χαράζω τις φλέβες μου και κοκκινίζουν τα όνειρα
Και τσέρκουλα γίνονται στις γειτονιές τών παιδιών.
Και σεντόνια στις κοπέλες που αγρυπνούνε
Κρυφά για ν' ακούν των ερώτων τα θαύματα..
Μετά απο τον Υμνο (Σε Χώρα μακρινή)αρχίζει το δεκαπεντάλπετο Δοξαστικό ,πού απο μόνο του αποτελεί ένα απο τά πιό μεστά δημιουργήματα τού Θεοδωράκη.
Η Χορωδία ανθίζει κυριολεκτικά μέσα απο την Απογειωτική ,Δοξαστική αλλά και γεμάτη Λυρισμό Φλέβα τού Μίκη.
Ο Ψάλτης διαβάζει ονόματα Κοριτσιών,Ανέμων,Λουλουδιών,Ορέων,Δένδρων μέσα σε μιά οργιαστική πανδαισία στίχων και ήχων....
'ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το φως και η πρώτη
χαραγμένη στην πέτρα ευχή του ανθρώπου
η αλκή μες στο ζώο που οδηγεί τον ήλιο
το φυτό που κελάηδησε και βγήκε η μέρα
Η στεριά που βουτά και υψώνει αυχένα
ένα λίθινο άλογο που ιππεύει ο πόντος
οι μικρές κυανές φωνές μυριάδες
η μεγάλη λευκή κεφαλή Ποσειδώνος
..............................................
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ εορτάζοντας τη μνήμη
των αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης
ένα θαύμα να καίει στους ουρανούς τ' αλώνια
ιερείς και πουλιά να τραγουδούν το χαίρε:
ΧΑΙΡΕ η Καιομένη και χαίρε η Χλωρή
Χαίρε η Αμεταμέλητη με το πρωραίο σπαθί
Χαίρε η που πατείς και τα σημάδια σβήνονται
Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται
Χαίρε του Παραδείσου των βυθών η Αγρία
Χαίρε της ερημιάς των νησιών η Αγία....
Ο Ψάλτης μετά το ξεσπασμα της Χορωδίας,επαναλαμβάνει αυστηρα και λιτά τούς παραπάνω στίχους για νά συνεχίσει:
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το χώμα που ανεβάζει
μιαν οσμή κεραυνού σαν από θειάφι
του βουνού ο πυθμένας όπου θάλλουν
οι νεκροί άνθη της αύριον
H Xoρωδία στο πρωτο της τέμπο επαναλαμβάνει τούς στίχους για να συνεχίσει μέ έναν Υμνο για τά Κορίτσια.........
'ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ η πόα της ουτοπίας
τα κορίτσια οι παραπλανημένες Πλειάδες
τα κορίτσια τ' Αγγεία των Μυστηρίων
τα γεμάτα ως πάνω και τ' απύθμενα
Τα στυφά στο σκοτάδι και όμως θαύμα
τα γραμμένα στο φως και όμως μαυρίλα
τα στραμμένα επάνω τους όπως οι φάροι
τα ηλιοβόρα και τα σεληνοβάμονα
Η Έρση, η Μυρτώ, η Μαρίνα
η Ελένη, η Ρωξάνη, η Φωτεινή
η Άννα, η Αλεξάνδρα, η Κύνθια'
Γιά νά συνεχιστεί το Δοξαστικό μέσα απο ένα συμπαντικό αίσθημα πού επιστρέφει στούς Αρχαίους μυστικούς σαν τον Ηράκλειτο....
Ο Θεοδωράκης ,οδηγούμενος απο την Ποίηση τού Ελύτη,ολοκληρώνει το έργο του μέσα σε έναν Υμνο για τον απελευθερωμένο κόσμο πού συμπεριλαμβάνει ολόκληρο το Σύμπαν ..
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το χέρι που επιστρέφει
από φόνο φριχτόν και τώρα ξέρει
ποιος αλήθεια ο κόσμος που υπερέχει
ποιο το «νυν» και ποιο το «αιέν» του κόσμου:
ΝΥΝ το αγρίμι της μυρτιάς Νυν η κραυγή του Μάη
ΑΙΕΝ η άκρα συνείδηση Αιέν η πλησιφάη
Νυν νυν η παραίσθηση και του ύπνου η μιμική
Αιέν αιέν ο λόγος και η Τρόπις η αστρική
Νυν των λεπιδοπτέρων το νέφος το κινούμενο
Αιέν των μυστηρίων το φως το περιιπτάμενο
Νυν το περίβλημα της Γης και η Εξουσία
Αιέν η βρώση της Ψυχής και η πεμπτουσία
Νυν της Σελήνης το μελάγχρωμα το ανίατο
Αιέν το χρυσοκύανο του Γαλαξία σελάγισμα
Νυν των λαών το αμάλγαμα και ο μαύρος Αριθμός
Αιέν της Δίκης το άγαλμα και ο μέγας Οφθαλμός
Νυν η ταπείνωση των Θεών Νυν η σποδός του Άνθρωπου
Νυν Νυν το μηδέν
Και Αιέν ο κόσμος ο μικρός, ο Μέγας!
Την αρχική εκτέλεση τού έργου καμιά άλλη δεν μπορεί να τήν ανταγωνιστεί.
Μπιθικώτσης ,Κατράκης και Δημήτριεφ δεν αντικαταστάθηκαν απο οιαδήποτε άλλη τριάδα.
Οι πιό ενδιαφέρουσες ´εναλλακτικές´τής πρώτης,προέρχονται απο Συναυλίες τού Μίκη στην Ανατολική Γερμανία..
Ειναι πολύ δύσκολο να μιλά κανείς γιά το ´Αξιον Εστί´τών Θεοδωράκη-Ελύτη,ειδικά κιόλας,οταν έχουν μιλήσει πάμπολλοι γι´αυτό..
Η Αξία τού έργου παραμένει και σήμερα ολοζώντανη έχοντας πλέον αυτονομηθεί απο την εποχή που δημιουργήθηκε ή και απο την φθορά πού υπέστη λόγω τής κακής του ´χρήσης´απο κομματικά επιτελεία ή ακομα και απο τον ιδιον τον Μίκη μετέπειτα.
Παρά ταύτα αποτελεί μιά Μουσική Παρακαταθήκη τού τελευταίου μεγάλου εναπομείναντος τής Ελληνικής Μουσικής,πού όπως και νάχει ,χωρίς αυτόν πολλοί απ´εμάς θα νοιώθαμε φτωχότεροι..
Ισως μάλιστα σήμερα,μέσα απο την λαίλαπα τών Νέων Επικυρίαρχων,αξίζει να ξαναακουστεί το ίδιο επίκαιρο σάν τότε μιάς και η Ιστορία επαναλαμβάνεται και τά ίδια μαύρα σύννεφα στοιχειώνουν τον τόπο..
Πάντως ειναι βέβαιο πώς η πατρίδα τών Μικη και Ελύτη καμιά σχέση δεν έχει με αυτή την ´Ανάπηρη Ελευθερία´που τής δόθηκε και στην οποία συνέβαλαν εγχώριοι και ´άλλοι´..
.
Last edited:
Μ.Θεοδωράκης-Οδ.Ελύτης).
