Franz Liszt - B minor Sonata

Η μεγάλη Σονάτα για πιάνο του Φραντς Λίστ έιναι ίσως το πιό παρεξηγημένο από τα έργα του. Συμβαίνει βέβαια να είναι και ένα από τα σπουδαιότερα: είναι η πιό σημαντική Σονάτα μετά από αυτές του Beethoven και του Schubert, ένα έργο Απόλυτης, Ολοκληρωτικής μουσικής. Χαρακτηριστικό δείγμα απόλυτου δεξιοτεχνικού έλεγχου πάνω στη μεγάλη φόρμα, το έργο δεν έχει μέρη: φτιάχτηκε σαν Σονάτα με ένα μέρος, διάρκειας περίπου 30 λεπτών. Μπορεί ο Liszt να έχει επανειλλημμένα κατηγορηθεί για συνθετική μεγαλοστομία, ρομαντικό στόμφο, έλλειμμα κάθε έννοιας μορφικής οικονομίας, μιά ροπή στην εύκολη και φτηνιάρικη μελωδία. Καμία από αυτές τις αδυναμίες του δεν είναι ορατή εδώ: η μεγάλη Σονάτα είναι ακριβώς το μεταίχμιο, το σημείο που χωρίζει τον βιρτουόζο και ίσως λίγο τσιρκολάνο του πιάνου από τον Ποιητή που θα αναδείκνυαν τα έργα της ύστερης περιόδου, πιό φιλοσοφημένα, πιό μελαγχολικά, πιο ώριμα και πνευματικά και απείρως πιό πλούσια από τα γεμάτα δεξιοτεχνικά πυροτεχνήματα έργα της νιότης του. Η μεγάλη Σονάτα είναι ένα έργο για σόλο πιάνο με καθαρά Συμφωνική δομή, με διαφορετικούς χαρακτήρες –διαβολικό, ηρωϊκό, θρησκευτικό και ερωτικό- που αντιπροσωπεύονται καθένας από το μουσικό θέμα του. Τα θέματα μεταλλάσσονται αλύπητα στη διάρκεια του έργου αλλά ο ακροατής ποτέ δεν χάνει τα ίχνη τους: είναι πάντα καθαρά διακριτά ενώ η μορφή και η ατμόσφαιρά τους αλλάζει συνέχεια. Ενα πλήθος από συναισθήματα, αντιπαραβολές, ηχοχρώματα και αρμονικές πλοκές κινητοποιούνται για να αιτιολογήσουν τις διαστάσεις του κομματιού. Μιά ακουστική εικόνα απίστευτης πυρετικής έντασης που θεωρήθηκε σαν η μουσική απεικόνιση της πάλης του Φωτός με το Σκοτάδι, με τον τελικό θρίαμβο του πρώτου να επέρχεται μέσα από ένα απρόσμενα ειρηνικό και λυρικό φινάλε. Το έργο είναι από τα δυσκολότερα του πιανιστικού ρεπερτορίου, μιά πρόκληση για κάθε μεγάλο μαίτρ του πιάνου. Εξωφρενικό και …χειμαρρωδώς συγκινησιακό σπρώχνει τον εκτελεστή πέρα από τα όριά του: δεν χωρούν εδώ ερμηνείες εξεζητημένης ηρεμίας και οι αθλητές του κλαβιέ είναι το ίδιο εκτός τόπου. Η έκθεση της δομικής λογικής είναι υπεράνω όλων μαζί μ’ ένα διαρκές παιχνίδι ισορροπίας ανάμεσα στο στοχασμό και την εκτελεστική δεινότητα.
Από τις πιό πρόσφατες εκτελέσεις του θα ξεχώριζα δύο: αυτή της Martha Argerich (Debut Recital, DG 447 430-2) και αυτή του Mikhail Pletnev (DG 457 629-2), και οι δύο στην Deutsche Grammophon. Ο Πλετνιόφ είναι συναρπαστικά αφηγηματικός πιανίστας με εκπληκτικό τόνο και την έμφαση πάντα στο δράμα και τη θεατρικότητα σε καθετί που παίζει. Η Αργκεριχ από την άλλη, διαθέτει μιά σπάνια διεισδυτικότητα κι έναν ασύγκριτο συνδυασμό ποίησης και ακρίβειας. Στο δίσκο της βρίσκουμε και μιά έξοχη βερσιόν της Toccata op. 11 του Prokofiev στην καλύτερη εκδοχή της που έχω ακούσει. Ο Πλετνιόφ συμπληρώνει το δικό του άλμπουμ με άλλες μεγάλες στιγμές του Λίστ -Apres une lecture de Dante, Gnomenreigen, Funerailles: γι αυτές τις τελευταίες θα σας συνιστούσα έναν άλλο εξαιρετικό δίσκο, το Jorge Bolet Rediscovered-Liszt Recital RCA 09026 63748 2, με τον Χόρχε Μπόλετ στο αποκορύφωμά του. Δύσκολο να διαλέξω: θα σας προέτρεπα να ...κακομάθετε όσο γίνεται τον εαυτό σας και να τα αποκτήσετε, εν καιρώ, και τα τρία.