- 17 June 2006
- 14,350
Θεωρώ σαν το Μέτρο με βάση το οποίο ζυγίζω όλες τις εκτελέσεις πάνω στις Συμφωνίες του Μότσαρτ, εκείνες του Jopsef Kripps με την Concertgebouw σ ένα κουτί με 6 CDs της Decca (περιλαμβάνει τις 20 τελευταίες Συμφωνίες και ηχογραφήθηκαν τα έτη 1972-1973).
Τελευταία όμως, όταν θέλω να ακούσω την Νο. 40 παραδίδομαι άνευ όρων στη βλάσφημη εκτέλεση του Φον Κάραγιαν, στη D.G. το 1978. Λέω ‘βλάσφημη’ γιατί μόλις κυκλοφόρησε όλοι έμειναν άφωνοι: είναι εκτέλεση Big Band - ο Κάραγιαν χρησιμοποιεί μία τεράστια για τα δεδομένα του Μότσαρτ ορχήστρα, ολόκληρο το βαρύ πυροβολικό της Berliner και αυθαιρετεί στα tempi με τρόπο που θεωρήθηκε ‘ανευλαβής’. Μεγάλη μπαλαφάρα αν θέλετε τη γνώμη μου: πιο ανυελαβής εμπρηστής από τον ίδιο το Μότσαρτ δεν υπήρξε σε ολόκληρη την ιστορία της μουσικής. Ο E.T.A. Hoffman, προφανώς απατημένος από τη φαινομενική ανεμελιά της, έγραφε πως η μουσική του Haydn ήταν τόσο εγκάρδια και καλοδιάθετη που έμοιαζε να έχει συλληφθεί πριν από το προπατορικό αμάρτημα. Με τον Μότσαρτ, αν και σύγχρονο του Haydn, τα πράγματα γίνονται πιο στριμόκωλα. Ο Charles Rosen (The Classical Style, Faber & Faber, N.Y. 1971) παρατηρεί πως όλα τα μεγάλα έργα του Μότσαρτ όπου προεξάρχοντα στοιχεία είναι η δυστυχία και ο τρόμος -το Κουιντέτο Κ.516, η Συμφωνία Νο 40, ο Don Giovanni, η άρια της Pamina στο Zuberfloette- διαπνέονται επίσης από μία φιληδονία αδιανόητη για την εποχή της. Την ίδια που επειδή είναι πιο ανάγλυφη στον Don Giovanni έκανε τον Kierkergaard να γράψει πως ‘η Μουσική είναι Αμαρτία και ο Μότσαρτ είναι ο μεγαλύτερος Αμαρτωλός από όλους’. Αγρια εποχή για την Ευρώπη η δεκαετία του 1780: η επαναστατική σκέψη και η σεξουαλική ελευθεριότητα ήταν αλληλένδετες, άκρως απειλητικές και έμοιαζαν να έχουν ξεσαλώσει.
Ενας αγαθός καθολικός όπως ο Μότσαρτ, μας λέει ο Rosen, πρέπει να τρόμαζε πάρα πολύ με τις ιδέες του Γαλλικού φιλελευθερισμού, αν και η προσχώρησή του στους Τέκτονες πρέπει να μετρίασε κατά πολύ αυτό τον τρόμο.
Οι μεγάλοι καλλιτέχνες όμως, έχουν το χάρισμα να εκπροσωπούν την εποχή τους ακόμα και ασυνείδητα: να λένε την Αλήθεια ακόμα κι όταν δεν την ξέρουν. Η Συμφωνία Νο. 40 είναι μιά βουτιά του Μότσαρτ τόσο στο δικό του ασυνείδητο όσο και στο Συλλογικό, γύρω του. Είναι μία μετωπική επίθεση πάνω στην καθεστηκυία μουσική γλώσσα που ο ίδιος, μέχρι τότε, είχε φέρει στο απόγειό της. Είναι πολύ εύκολο να ξεγελαστείς: η ανατρεπτική της διάθεση είναι καλά κρυμένη κάτω από μιά απίστευτη πλαστικότητα, μιά έκπαγλη ομορφιά που μπορεί πολύ εύκολα να περάσει για παιχνιδιάρα και χαζοχαρούμενη. Αν πλησιάσεις, κάτω απ αυτή τη χαρούμενη βιτρίνα βυσσοδομεί ένα αβησσαλέο πάθος, απροσμέτρητη βία και μία επιθετικότητα που σου παγώνει το αίμα.
Η εκτέλεση του Κάραγιαν είναι πέρα για πέρα μαγική και η ιδιαιτερότητά της έγκειται ακριβώς στις αυθαιρεσίες του μαέστρου: τα γρήγορα tempi κομίζουν μιά σχεδόν νευρωτική διαρκή κινητικότητα, όλες οι περίπλοκες εσωτερικές αρμονικές σχέσεις έχουν τέλεια προφυλαχθεί. Οχι μόνο αυτό αλλά σε κάνουν να πιστεύεις πως αυτή η σχεδόν σπασμωδική, μονίμως ασθμαίνουσα εκφορά είναι ο μόνος τρόπος για να τις αποδώσει κανείς κλιμακώνοντας βαθμηδόν την έντασή τους στο σημείο βρασμού: είναι πάνω που σκάει το 3ο μέρος -Menuetto: Allegretto- και σε πάει ‘καροτσάκι’. Στην εκτέλεση του Κάραγιαν είναι η πρώτη φορά που πίσω από την άψογη πλαστικότητα και το κάλλος της φόρμας ένιωσα να προβάλλει μία Furia Teutonica που σε συμπαρασύρει σαν λάβα. Είναι αυτό το ‘θα φτύσω στους τάφους σας, θα σας κάψω και θα καώ’, η ίδια που βασιλεύει σε ολόκληρη τη διάρκεια της Ωδής στη Χαρά του Μπετόβεν. Μιά άλλη εκδοχή της είναι οι Γερμανοί Ιππότες απέναντι στον Αλέξανδρο Νιέφσκυ στους πάγους της λίμνης Peipus, τον Απρίλη του 1242. Μιά ακόμα πιο σύγχρονη, οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές της 9ης Μεραρχίας Fallschimjaeger που χάθηκαν μέχρις ενός στην άμυνα του Βερολίνου, το 1945.
Το κείμενο αφιερώνεται στον καλό μου φίλο Δαμιανό, ως οφείλεται: γενεσιουργό του αίτιο υπήρξαν οι κατά καιρούς συζητήσεις μου μαζί του γύρω από τον Μότσαρτ.
