Μέρα Μαγιού..

  • Αγαπητοί φίλοι και φίλες.

    Με ιδιαίτερη χαρά σας προσκαλούμε στην κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του AVClub στη Θεσσαλονίκη για το 2024 την Κυριακή 07 Απριλίου και ώρα 14.00

    Δηλώστε τη συμμετοχή σας εδώ, θα χαρούμε πολύ να σας γνωρίσουμε από κοντά.

Δημήτρης Ιωάννου

Moderator
Staff member
18 June 2006
15,798
Αθήνα-Κέντρο
‛’Μέρα Μαγιού μου μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω.."

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ/ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ : ‛’ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ’’

Θεσσαλονίκη 9 Μαϊου 1936.Στις συγκρούσεις μεταξύ απεργών (καπνεργατών και αυτοκινητιστών) και χωροφυλάκων,πέφτει νεκρός από σφαίρες του ‛Κράτους του Μεταξά’ ο αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης.Συνολικά με το τέλος της μέρας μετρούνται 12 νεκροί και πάνω από 300 τραυματίες απεργοί από τα πυρά της Χωροφυλακής.
Ο Ριζοσπάστης την επόμενη μέρα δημοσιεύει στην πρώτη σελίδα τη φωτογραφία μιας μάνας πάνω απ τον νεκρό γιό της (που είναι ο Τούσης).
getImage.do


Αυτή η φωτογραφία , μια μάνα μόνη πάνω απ το νεκρό παιδί της εμπνέει τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει το σπαρακτικό του έργο-θρύλο, Επιτάφιος.

Το 1958 στο Παρίσι συνθέτει τη Μουσική πάνω στο ποίημα ο Μίκης Θεοδωράκης και τελείται η Γέννεσις ενός από τα σημαντικότερα και ομορφότερα έργα της μουσικής μας κληρονομιάς.Ενας Λαϊκός Θρήνος σε δύο τέμπι. :Χασάπικο (αργό η γρήγορο) και ζεϊμπέκικο.
Ο Μάνος Χατζιδάκις αναλαμβάνει την παρουσίαση και την πρώτη ηχογράφηση του έργου γύρω στον Αύγουστο του 1960 σε δική του ενορχήστρωση (και απόδοση του τέμπο) και με ερμηνεύτρια την Νάνα Μούσχουρη σε μια ερμηνεία ζωής. Η Μούσχουρη τότε τραγουδούσε με βαθιά,σχεδόν μέτζο χροιά (σε αντίθεση με την μετέπειτα πορεία της) που την έκανε μοναδική.
epitafios.jpg


Σχεδόν ταυτόχρονα,το πείσμα του Θεοδωράκη για Λαϊκή Μορφή του έργου νικά και ξεκινάει την δική του , δεύτερη ηχογράφηση με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση (και την Καίτη Θύμη στην δεύτερη φωνή) και σολίστα στο μπουζούκι έναν ντελιριακό Μανώλη Χιώτη.
epitafios-exofyllo.jpg


Οι αντιδράσεις τεράστιες.Οι περισσότερες μάλιστα –κατά τον Μίκη- απ τον δικό του πολιτικό Χώρο οπου το μπουζούκι θεωρείτο μη ποιοτικό !

Ο κόσμος διχάζεται ανάμεσα στις δύο εκτελέσεις.
Απ την μία η λυρική εκδοχή του Χατζιδάκι με τη Μούσχουρη και απ την άλλη η στεγνή,λιτή λαϊκή εκδοχή με τον Μπιθικώτση και την Θύμη στη δεύτερη φωνή να θυμίζει συνοικιακή μοιρολογίστρα. Η εκδοχή του θρήνου της γειτονιάς.Αυτό που ονειρεύτηκε ο Μίκης.Χωρίς να στερείται όμως συναισθήματος και λυγμού η Χατζιδακική Μούσχουρη.Η επιτυχία τεράστια και στις δύο ηχογραφήσεις με την λαϊκή να κερδίζει έδαφοις στις πλατιές λαϊκές μάζες.
Ο Μίκης έφυγε περίπου τον Νοέμβριο του’60 για Λονδίνο,όπου είχε υποχρεώσεις και συμβόλαιο για μια ταινία,αφήνοντας πίσω του την «Μάχη των Επιταφείων» όπως έλεγε ο ίδιος χαρακτηριστικά,απολαμβάνοντας τον επιτυχία του έργου του.

Χρειάστηκε να ηχογραφήσει μια Τρίτη εκδοχή το 1963 πάλι με τον Χιώτη στο μπουζούκι αλλά με νέα ενορχήστρωση αποτελούμενη από πλήθος εγχόρδων δίνοντάς του μια πιο «κινηματογραφική» και ελαφριά ακουστική και την Μαίρη Λίντα στην καλύτερη ερμηνεία της.Κάτι σαν γέφυρα στις δύο πρώτες εκτελέσεις ,για να ηρεμήσουν λίγο οι μαχώμενες πλευρές και να σταματήσουν τα βέλη που ακόμα δεχόταν από τους «δικούς του»,όπως με πίκρα έλεγε.
EPITAFIOS+FRONT-medium.jpg


Θα προσπαθήσω παρακάτω να σας αναλύσω τις επιμέρους διαφορές των τριών αυτών εκτελέσεων.
(αργότερα ηχογραφήθηκε ξανά με την Χορωδία Τρικάλων της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου αλλά οι τρείς πρώτες θεωρούνται και οι Μεγάλες.)

Η μουσική του Θεοδωράκη είναι μαγική και προϊδέασε τον κόσμο για την μετέπειτα εξέλιξή του.Το ίδιο όμως και οι στίχοι του Ρίτσου που ώρες ώρες δεν σ αφήνουν να πάρεις ανάσα απ τον λυγμό.Μια Ελεγεία του στον ανθρώπινου πόνο. Στην οδύνη μαζί με την χαρμολύπη και την κατάληξη στην ελπίδα για το αιώνιο.
Μα και της αξιοπρέπειας,της σιωπηρής απόγνωσης.Η Μάνα δεν ουρλιάζει ,δεν χτυπιέται,δεν τραβάει τα μαλλιά της για το χαμό του γιού της.Στέκει εκεί απάνω του και τον θρηνεί.Σαν να τον νανουρίζει.

Ένα δέσιμο μνημειώδες.Ενας Επιτάφιος Θρήνος της σύγχρονης Ελλάδας.
Οι εκτελέσεις συναγωνίζονται η μία την άλλη.
Κομμάτι κομμάτι,στίχο στίχο.Τόσο ίδιες και τόσο διαφορετικές συνάμα..

1.ΠΟΥ ΠΕΤΑΞΕ ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΜΟΥ :

Μια μάνα στέκει πάνω απ το νεκρό παιδί της..

«Γιε μου,σπλάχνο των σπλάχνων μου,καρδούλα της καρδιάς μου Πουλάκι της φτωχειάς αυλής,ανθέ της ερημιάς μου.
Πώς κλείσαν τα ματάκια σου και δε θωρείς που κλαίω
Και δε σαλεύεις ,δε γροικάς τα που πικρά σου λέω..»


Εδώ, σ αυτά τα βαριά,πονεμένα λόγια παίρνει λίγο κεφάλι η Μούσχουρη με την βαθιά φωνή της και τον λυρικό τονισμό της.Είναι αδύνατο να μη πονέσεις με τον τρόπο που τα ακούς.
Σε διαφορετικό και πιο κοφτό ύφος ο Γρηγόρης και σε πιο large, λόγω ορχήστρας, η Λίντα εξίσου εντυπωσιακή.
Η Μουσική εξαίσια,λυρική ,συναισθηματική , χωρίς υπερβολές, με ένα απλό χασάπικο λαϊκό τέμπο,που όμως λειτουργεί άκρως συγκινησιακά ξεκινώντας και προδιαθέτοντας με τον καλύτερο και μελωδικότερο τρόπο το Εργο.

«Πού πέταξε τα αγόρι μου; πού πήγε ; που μ αφήνει;.
Χωρίς πουλάκι το κλουβί,χωρίς νερό η κρήνη..»


2.ΧΕΙΛΙ ΜΟΥ ΜΟΣΚΟΜΥΡΙΣΤΟ

«Μαλλιά σγουρά που πάνω τους τα δάχτυλα περνούσα
Τις νύχτες που κοιμόσουνα και πλάι σου ξαγρυπνούσα..
Χείλι μου μοσκομύριστο που ως λάλαγες ανθίζαν
Λιθάρια και ξερόδεντρα κι αηδόνια φτερουγίζαν»


Εδώ η Μάνα σχεδόν κρατά το κεφάλι του παιδιού σαν να το κοιμίζει.
Η μελωδία είναι γλυκιά, αβασάνιστη σαν νανούρισμα.
Οι ερμηνείες διαφέρουν σε σημεία τα οποία καταλήγουν σε προσωπική επιλογή, δίνοντας όμως ακόμα τροφή για διαμάχες.

3.ΜΕΡΑ ΜΑΓΙΟΥ

Και μόνο η βαρά μινόρε κοφτή εισαγωγή ,σχεδόν σονάτα ,σε παγώνει και σε προετοιμάζει για τον Επιτάφιο Θρήνο.

«Μέρα Μαγιού μου μίσεψες,μέρα Μαγιού σε χάνω,
Άνοιξη,γιε,που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω
Στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου το φώς της οικουμένης.»


Η Μάνα κλαίει και θρηνεί το τέκνο της σαν άλλη Παναγιά:

«Οίμοι,θείον τέκνον! Οίμοι,το φώς του κόσμου! Τι έδυς εξ οφθαλμών μου,ο αμνός του Θεού;» ή
«Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;»

Ο Λαϊκός Θρήνος γίνεται ένα με τα Εγκώμια.

Εδώ οι δύο Κυρίες (Μούσχουρη και Λίντα) τραγουδούν σε αργό σχεδόν συρόμενο τέμπο, δίνοντας την λυρική ,σαν ανάγνωση διάσταση στο τραγικό αυτό κομμάτι του έργου.

Στο αντίθετο άκρο ο Μπιθικώτσης ξεχύνεται σαν χείμαρρος σε ένα βαρύ ζεϊμπέκικο,στεγνό και μοιρολατρικό ταυτόχρονα ,δίνοντας την αρχή της δικαίωσης στον Μίκη για την επιλογή του και τον δρόμο της επιτυχίας από στόμα σε στόμα σε όλες τις γειτονιές. Η «Μέρα Μαγιού» καθιερώνεται σαν ένα απ τα πιο γνωστά τραγούδια του Θεοδωράκη.
Η μουσική ντύνει υποδειγματικά τον πόνο , χωρίς εκβιαστικούς συναισθηματισμούς αλλά υποβλητικά και μέσα στο κλίμα του Θρήνου.
Η Απλότητα στη Μελωδία και ένα απ τα ωραιότερα τραγούδια του έργου αυτού.

Στην βερσιόν του Γρηγόρη υπάρχει μια επιπλέον στροφή που λείπει απ τις δύο άλλες γυναικείες ερμηνείες δίνοντάς της ακόμα πιο απλή,σχεδόν Δωρική και ανίκητη χροιά.

«Και μου ιστορούσες με φωνή γλυκειά, ζεστή κι αντρίκεια
τόσα όσα μήτε του γιαλού δεν φτάνουν τα χαλίκια.
Και μού’λεες ,γιε, πως όλ’ αυτά τα ωραία θα ναι δικά μας,
μα τώρα εσβήστης κι έσβησε το φέγγος κι η φωτιά μας.»

4.ΒΑΣΙΛΕΨΕΣ ΑΣΤΕΡΙ ΜΟΥ.

«Βασίλεψες αστέρι μου,βασίλεψε όλη η πλάση,
Και ο ήλιος,κουβάρι ολόμαυρο,το φέγγος του έχει μάσει»


Ισως το ωραιότερο τραγούδι του κύκλου.

Μια μάνα στέκει πάνω απ το νεκρό παιδί της..

«Κόσμος περνά και με σκουντά, στρατός και με πατάει
κ’εμέ το μάτι ουδέ γυρνά κι ουδέ σε παρατάει.»


Η Μοναξιά στην Απώλεια !
Δεν έχει μυροφόρες να τον κλάψουν ούτε ένα χέρι να της δώσουν.
Περνούν και την σκουντάνε..
Μόνη αυτή και ο καλός της.Μόνη στο Θάνατο,στον Θρήνο.
Ποιος άραγε παίρνει δικαίωμα στη Ζωή και ποιος την κάνει Χώμα?
Ποια χέρια θα τον πάρουνε και που θα τον αφήσουν?
Σε ποια αγκαλιά θα ακουμπιστεί ,σε ποια θα αγαλλιάσει?

«Την άχνα απ την ανάσα σου νιώθω στο μάγουλό μου,
αχ, κι ένα φως,μεγάλο φως,στο βάθος πλέει του δρόμου.
Τα μάτια μου σκουπίζει τα μια φωτεινή παλάμη,
αχ, κ’ η λαλιά σου,γιόκα μου,στο σπλάχνο μου έχει δράμει.»


Μόνη της παίρνει Δύναμη.Τον Θάνατο ατενίζει μα στήνει το βλέμμα της ψηλά και μακρυά :

«Και να που ανασηκώθηκα το πόδι στέκει ακόμα
Φως ιλαρό,λεβέντη μου, μ ‛ανέβασε απ το χώμα.
Τώρα σημαίες σε ντύσανε.Παιδί μου εσύ ,κοιμήσου,
και εγώ τραβώ στ’αδέρφια σου και παίρνω τη φωνή σου.»


Η μελωδία του Θεοδωράκη σε υποδειγματικές αρμονίες ,αέρινες και οι συνεχείς εναλλαγές μινόρε-ματζόρε δεν αφήνουν περιθώρια απάθειας σε ετούτο εδώ το δράμα.Επίσης απ τις δυνατότερες στιγμές του Εργου και ένα απ τα ωραιότερα τραγούδια του Μίκη,ever.(προσωπική εκτίμηση πάντα).
Το αργό ζεϊμπέκικο λειτουργεί υποδειγματικά σαν ρυθμός και ενώ η Μούσχουρη χάνει πόντους λόγω (λάθος) τέμπο, ο Μπιθικώτσης κερδίζει με ένα ντελιριακό μπουζούκι συνοδεία,σκέτο κλάμα.
Το ίδιο και η Λίντα όπου βγάζει όλο τον σπαραγμό της ενώ πίσω της απογειώνονται, σε ξέφρενα κρεσέντα και πιτσικάτα ,τα έγχορδα.Εδώ φαίνεται και η ασύλληπτη ενορχηστρωτική ικανότητα του Θεοδωράκη,πέραν της συνθετικής του.
Ένα μικρό αριστούργημα.

5.ΕΙΣΟΥΝ ΚΑΛΟΣ ΚΙ ΕΙΣΟΥΝ ΓΛΥΚΟΣ

Εδώ έχουμε ένα σχετικά αισιόδοξο σκοπό, ένα τραγούδι τέμπο,κόντρα στα προηγούμενα βαριά ή θλιβερά τραγούδια.
Εδώ βέβαια αρχίζουν και οι ουσιαστικές διαφορές των εκτελέσεων.
Πρώτη διαφορά ο ρυθμός.Ο Χατζιδάκις επιλέγει για τη Μούσχουρη ένα αργό,δραματουργικό και κοφτό τέμπο ενώ ο Θεοδωράκης τόσο για τον Μπιθικώτση,όσο και για την Λίντα επιλέγει ένα γρήγορο σχεδόν χορευτικό χασάπικο.
Η δεύτερη διαφορά εντοπίζεται στους..στίχους.
Ετσι ενώ ξεκινάει κοινά και για τις τρείς:

«Είσουν καλός κι είσουν γλυκός κι είχες τις χάρες όλες,
Όλα τα χάδια του αγεριού,του κήπου όλες τις βιόλες.
Το πόδι ελαφροπάτητο σαν τρυφερούλι ελάφι,
Πάταγε το κατώφλι μας κ’ έλαμπε σα χρυσάφι.»


Η πρώτη εκτέλεση με τη Μούσχουρη συνεχίζει:

«Πώς θα γυρίσω μοναχή στο ερμαδιακό καλύβι,
Έπεσε η νύχτα στην αυγή και το στρατί μου κρύβει.
Ωχ δεν ακούστηκε ποτές και δεν μπορεί να γίνει,
Να καίγουνται τα χείλια μου και ναμαι μπρος στην κρήνη.»


Στις δύο επόμενες εκτελέσεις το παραπάνω απόσπασμα δεν συναντιέται αλλά συνεχίζει ως εξής.:

«Νιότη απ’τη νιότη σου έπαιρνα κι ακόμη αχνογελούσα,
Τα γερατειά δεν τρόμαζα,το θάνατο αψηφούσα.
Και τώρα πού θα κρατηθώ,πού θα σταθώ,πού θάμπω,
που απόμεινα ξερό δεντρί σε χιονισμένο κάμπο;»


Δεν γνωρίζω πραγματικά τι μεσολάβησε και έγινε αυτή η μετέπειτα «αλλαγή» των στίχων.
Όπως και να χει την Μαγεία του το έργο δεν την χάνει.

6.ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΙ ΣΤΕΚΟΣΟΥΝ

Επίσης ένα απ τα γνωστότερα τραγούδια το Θεοδωράκη, χιλιοτραγουδισμένο ,έγινε αμέσως επιτυχία και ταυτόχρονα αποτελεί και την έκπληξη στο Ολον του Θέματος.
Ενας χαρωπός σκοπός,ένα γρήγορο χορευτικό τραγούδι πώς μπορεί να χωράει σε έναν τέτοιο θρήνο?

Μόνον ο Θεοδωράκης θα το τολμούσε και θα το πετύχαινε.
Γιατί εδώ η Μάνα αναπολεί και θυμάται τις ωραίες στιγμές πριν το κακό.
Ολες τις όμορφες εικόνες ,καμαρώνει το παιδί της και περιφρονεί τον Χάρο σαν να γελάει κλαίγοντας μαζί του.
Και πάλι εντοπίζονται διαφορές στις εκτελέσεις ως προς τον στίχο όμως.

«Στο παραθύρι στέκοσουν κ οι δυνατές σου οι πλάτες
Φράζαν ακέρια την μπασιά,τη θάλασσα,τις τράτες.
Κι ο ίσκιος σου σαν αρχάγγελος πλημμύριζε το σπίτι
Και κει στ’ αυτί σου σπίθιζε η γαζία του αποσπερίτη.
Κ’είταν το παραθύρι μας η θύρα όλου του κόσμου
κ’έβγαζε στον παράδεισο που τα άστρα ανθίζαν φώς μου.
Κι ως στέκοσουν και κοίταζες το λιόγερμα να ανάβει,
Σαν τιμονιέρης φάνταζες κ η κάμαρα καράβι.»


Εδώ σταματάει η βερσιόν η πρώτη ενώ οι δύο επόμενες συνεχίζουν:

«Και μες στο χλιο και γαλανό το απόβραδο-έγια-λέσα-
Με αρμένιζες στη σιγαλιά του γαλαξία μέσα.
Και το καράβι βούλιαξε κι έσπασε το τιμόνι
Και στου πελάγου το βυθό πλανιέμαι τώρα μόνη.»


7.ΝΑ ‛ΧΑ Τ’ ΑΘΑΝΑΤΟ ΝΕΡΟ.

Το δεύτερο «νανούρισμα» του Εργου.
Ένα αργόσυρτο, σπαρακτικά γλυκόπικρο τραγούδι με ίσους τόνους πόνου και γαλήνης σε αρμονική ζεϊμπέκικη συνύπαρξη.
Η Μάνα σχεδόν ντύνει το νεκρό παιδί της τραγουδώντας του γλυκά:

«Να χα τα αθάνατο νερό,ψυχή καινούρια να χα,
να σου δινα,να ξύπναγες για μια στιγμή μονάχα.
Να δείς , να πιείς, να το χαρείς ακέριο τα’όνειρό σου
να στέκεται ολοζώντανο κοντά σου, στο πλευρό σου»


Για να ξεσπάσει στο ρεφραίν:

«Βροντάνε στράτες κι αγορές, μπαλκόνια και σοκάκια
και σου μαδάνε οι κορασιές λουλούδια στα μαλλάκια.»


Πέραν του λυρικού και μη λαϊκότροπου στην βερσιόν της Μούσχουρη, υπάρχουν πάλι διαφορές στους στίχους της.
Ετσι η Νανα συνεχίζει:

«Μυριόρριζο , Μυριόφυλλο κ’ ευωδιαστό μου δάσο
Πώς να πιστέψω η άμοιρη πως μπόριε να σε χάσω;
Γιέ μου όλα κάνανε φτερά κι όλα μ αφήκαν πίσω
Δεν έχω μάτι για να δω, στόμα για να μιλήσω.»


Για να συνεχίσει ως δεύτερο ρεφραίν και φινάλε:

«Με τα χεράκια σου τα δυό, τα χιλιοχαϊδεμένα,
όλη τη γης αγκάλιαζα κι όλ’ είτανε για μένα.»


Αντ αυτού στις επόμενες εκτελέσεις, δεν συναντάμε το τετράστιχο: «Μυριόρριζο , Μυριόφυλλο..» ως κουπλέ, παρα το δίστιχο «Με τα χεράκια σου τα δυό..».
Ως δεύτερο ρεφραίν και φινάλε έχουμε την επανάληψη : «Βροντάνε στράτες κι αγορές..»

Όπως και να είναι και όποιος ο λόγος της διαφοράς αυτής στους στίχους, και οι τρείς ερμηνείες είναι υποδειγματικές (με μια προσωπική –ας μου επιτραπεί-κλίση στις δύο γυναικείες και ειδικά στης Μούσχουρη)

8.ΓΛΥΚΕ ΜΟΥ ΕΣΥ ΔΕΝ ΧΑΘΗΚΕΣ

«Γιε μου, ποια Μοίρα στο ‛γραφε, οϊμέ, και ποια μου το’χε γράψει
τέτοιον καημό, τέτοια φωτιά ,καημέ ,στα στήθεια μου ν’ ανάψει;
Γλυκέ μου, εσύ δεν χάθηκες,οϊμέ, μέσα στις φλέβες μου είσαι.
Γιέ μου, στις φλέβες ολουνών, καημέ , έμπα βαθιά και ζήσε.»


Η Κορύφωση και το Τέλος του Δράματος. Η Συνέχιση και η πορεία στο Αιώνιο.
Η κραυγή, η απελπισιά, δίνει τη θεση της στην Ελπίδα.,στην «Ανάσταση».
Ο χαμός του γιού δεν ´ηταν μάταιος. Ούτε θα τον φάει η λήθη και η λησμονιά. Ο θάνατος δεν είναι αρκετός για να τον πάρει μαζί του. Θα ζεί ,θα ταξιδεύει μέσα της και στις γενιές που θα ρθουν.

Η εισαγωγή είναι μεγάλη, η μεγαλύτερη σε διάρκεια σε σχέση με τα υπόλοιπα τραγούδια.Ακόρντα αργά και κοφτά, σαν πένθιμη καμπάνα.Σχεδόν βασανιστικά μέχρι να ακουστούν τα πρώτα λόγια : «Γιέ μου..» χτυπούν σαν μαχαιριά και ο σπαραγμός του Μπιθικώτση, η βαριά αυτή εκφορά και δύναμη ,δικαιώνουν στο έπακρο την επιλογή του Θεοδωράκη για το λαϊκό άκουσμα .
Είναι σαν να κλαίνε όλοι στη γειτονιά ,στην αυλή. Ο πατέρας , η μάνα ,τα αδέρφια ,οι σύντροφοι,οι κολλητοί ,όλοι μαζί.
Και ο ρυθμός ,αργός ζεϊμπέκικος αντρίκιος, σιγοντάρει και δημιουργεί πλήρως το κλίμα του λαϊκού θρήνου ,όπως το φαντάστηκαν οι δημιουργοί του.
Μια απαλή γλυκιά μελωδία ,απλή κι αυτή σαν τους ανθρώπους μπροστά στο Φθαρτό και το Αιώνιο κλείνει υπέροχα τον κύκλο αυτόν.

Η Μούσχουρη απ την άλλη δίνει την λύρική ,χατζιδακική μορφή της Μάνας,εξίσου συγκινητικά και ουράνια.Η εισαγωγή εδώ είναι μικρότερη αλλά η ερμηνεία αποζημιώνει.
Πολύ καλή και η Μαίρη Λίντα μόνο που δυστυχώς τραγουδάει μόνο την δεύτερη στροφή («Γλυκέ μου εσύ..»),χάνοντας έτσι την μαγεία των δύο προηγούμενων.

Ο Επιτάφιος είναι η πρώτη ενασχόληση του Μίκη με την λαϊκή μουσική γι αυτό και ξεσήκωσε τόσες αντιδράσεις. Ηταν όμως ακλόνητος στην άποψή του για την εξάπλωση της Λαϊκής Μουσικής σε πάντρεμα με τον έντεχνο Λόγο και συνέχισε το ίδιο ακάθεκτος και στα μετέπειτα έργα του (Αρχιπέλαγος,Πολιτεία,Το Τραγούδι του Νεκρού αδερφού κλπ.),βάζοντας το λιθάρι του και χτίζοντας τις νέες βάσεις στο Λαϊκό Τραγούδι.
Η Μουσικές του ήταν απλές αλλά άρτια δομημένες,πρωτότυπες ,δίνοντας με μιας το δικό του ξεχωριστό υφος,κατανοητές,ανεπιτήδευτες,αγαπησιάρικες απ τον ευρύ κόσμο και τις λαϊκές μάζες.Γι αυτό και αγαπήθηκε αμέσως. Ισως περισσότερο από τα μετέπειτα μεγαλόπνοα, φιλόδοξα και πιο «δύσκολα» έργα του.

Ο Επιτάφιος του Θεοδωράκη είναι ένα μνημείο,ίσως απ τα μεγαλύτερα της Μουσικής μας Κληρονομιάς.Το ίδιο και ο Επιτάφιος του Ρίτσου ως προς την Ποίηση ,του οποίου φέτος γιορτάζουμε και τα 100 χρόνια από την γέννηση του , την Πρωτομαγιά του 1909.

Μια πρόσφατη περιπέτεια που έζησα με έκανε να στραφώ ,να «ξαναδιαβάσω» και να ψάξω το Εργο αυτό,σε όλες του τις μορφές και εκτελέσεις.Και φυσικά να το λατρέψω σαν καινούριο.Και κυρίως να το μοιραστώ με εσάς ,τους καθημερινούς μου φίλους και ανθρώπους που ουσιαστικά ζούμε μαζί και ας μη «βλεπόμαστε».
Ελπίζω μόνο να σας κατατόπισα ως προς την «διαφορετικότητα» των τριών πρώτων εγγραφών/εκτελέσεων.
Αν με ρωτήσετε, δεν υπάρχει αγαπημένη. Τις ακούω και τις τρείς με την ίδια αφοσίωση.
Η καλύτερα, κάθε μια έχει κάτι που δεν έχει η άλλη !.Εσείς αποφασίζετε , είναι θέμα προσωπικού γούστου ,αν και αυτό το έργο αξίζει να το έχει κανείς σε όλες του τις μορφές.
Αλλωστε ,οι εκτελέσεις με τον Μπιθικώτση και την Λίντα κυκλοφορούν μαζί στο ίδιο cd συν τα «Επιφάνια» σε ποίηση Γ.Σεφέρη.

Κατά καιρούς τραγούδια απ τον Επιτάφιο ερμήνευσαν πολλοί και πολλές. Αποσπασματικά όμως και ποτέ σαν συνολικό έργο.
Στις αρχές του 2000 το ηχογράφησε η Νένα Βενετσάνου σε μια θαυμάσια μεταγραφή/προσαρμογή για πιάνο του Σαράντη Κασσάρα, δίνοντας με την επική ερμηνεία της το ακουστικό , το χωρίς ορχήστρα στίγμα της, κάνοντάς το ακόμα πιο διαφορετικό, πιο «δωματιακό» και ενδιαφέρον.Και άκρως συγκινητικό.Ευγενική «χορηγία» στο άτομό μου ,του φίλου μας Δαμιανού.

Ηταν όμως τον Οκτώβριο του 2000 όταν το «ξαναέγραψε» και το παρουσίασε σε νέα μορφή Ο Σταύρος Ξαρχάκος στο Ηρώδειο.Το έργο έγινε επικό, συμφωνικό (τα τραγούδια πλεον είναι το ένα συνέχεια του άλλου,χωρίς παύσεις, δίνοντας την όψη του ενιαίου συνόλου) και ενθουσιάσε τον Μίκη.Χρησιμοποίησε δε ο Ξαρχάκος ,σύγχρονα και παραδοσιακά όργανα, μέχρι βυζαντινά ακούσματα, κάνοντάς το μοναδικό .Ο σύγχρονος Επιτάφιος.
Το έργο ονομάστηκε: «Μίκη Θεοδωράκη-Γιάννη Ρίτσου :ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ,κατά Σταύρο Ξαρχάκο.»
Την Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής διευθύνει ο Ξαρχάκος ενώ ερμηνεύτρια είναι η Μαρία Σουλτάτου.

Το cd της νέας αυτής παρουσίασης, κυκλοφόρησε το 2004 και είναι απ τα αγαπημένα μου.Must για τους φανατικούς,όπως εγώ.
Αλλά για αυτό θα σας γράψω άλλη φορά.
epitafios.jpg




Μήπως μπερδευτήκατε;


(Πηγές: Ριζοσπάστης, Συνεντεύξεις του Μίκη Θεοδωράκη ,)


Υ.Γ. Αφιερωμένο σε όλους εσάς που με ανέχεστε τόσα χρόνια και που πάντα μου δίνετε το χέρι σας όποτε το ζητήσω.
Σας ευχαριστώ για όλα..
 
Δημήτρη, ξέρεις καλά πως περίμενα την παρουσίαση σου. ;) Παρ' όλα αυτά όμως, εντυπωσιάστηκα από την ενδελέχεια και την μοναδική ευαισθησία του κειμένου σου. Αυτή τη στιγμή αλλάζω τα δισκάκια - που είχες την καλοσύνη να μου δώσεις - με τ' ακουστικά στ' αυτιά και ιχνηλατώ τις εναλλακτικές ερμηνείες με πυξίδα το γραπτό σου. :a0210:

Στους υπόλοιπους φίλους, να διευκρινίσω πως ο Δημήτρης μου πρόσφερε -ως γείτονας- τη χαρά να μοιραστεί μαζί μου ορισμένες από τις σκέψεις του γι' αυτό το μουσικό και ποιητικό αριστούργημα της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας Τέχνης. Ανταλλάξαμε και μερικά 'δείγματα' ερμηνειών. :rolleyes:

Την πρώτη φορά, πριν πολλά χρόνια, που επιχείρησα μια πιο συνειδητή πρόσληψη του έργου, αφού είχα ακούσει δεκάδες φορές από το ραδιόφωνο τα πιο γνωστά τραγούδια, με είχε ξενίσει αυτό που πολύ εύστοχα χαρακτηρίζει ο Δημήτρης, ως η εκδοχή του θανάτου της γειτονιάς, αυτή η χαρμολύπη που ακόμη και στην πιο σπαρακτική της εκδοχή δε συντρίβει το υποκείμενο αλλά μοιράζει το φορτίο της θαρρείς και σε πλήθος άλλα σώματα που στέκονται σιμά, στους συνανθρώπους με τους οποίους μας δένουν κοινοί αγώνες και στους οποίους 'μεταγγίζεται' το αίμα και η παρουσία του αδικοχαμένου παιδιού. Μολονότι πολύ οικεία, αυτή η τελολογική άποψη της Αριστεράς περί ιστορικής δικαίωσης, που δεν αφήνει κανένα θάνατο στον αγώνα να δείξει μάταιος και που εμφανίζεται τόσο παραστατικά στην έξοχη ποίηση του Ρίτσου, στη λαϊκή εκδοχή της ερμηνείας του Μπιθικώτση μου φαίνονταν κάπως ρηχή και βεβιασμένη.

Μετά από χρόνια, κατάλαβα πόσο λάθος έκανα. Δε θα επεκταθώ περισσότερο. Τα έχει γράψει εξαιρετικά ο Δημήτρης. Απλά θα ομολογήσω και εδώ - η προηγούμενη φορά ήταν στο παλιό avforum - πως κάθε φορά που ακούω το Βασίλεψες αστέρι μου ξεσπά μέσα μου ένα αρτεσιανό συγκίνησης και καημού που δύσκολα μπορώ να ελέγξω, ειδικά με τη σπαρακτική δεύτερη στροφή (κόσμος περνά και με σκουντά, στρατός και με πατάει και με το μάτι ουδέ γυρνά κι ουδέ σε παρατάει).

Θυμάμαι σε μια ραδιοφωνική εκπομπή τον ίδιο το Μίκη να ομολογεί, πως τότε τουλάχιστον, του Ρίτσου του είχε ξενίσει η εκδοχή με το Μπιθικώτση και προτιμούσε την εκδοχή με τη Μούσχουρη. Ο Επιτάφιος όμως, όπως συμβαίνει πάντα με τα αριστουργήματα, δεν έχει μόνο μια ανάγνωση. Εγώ εξακολουθώ να έχω αδυναμία στην πρόσφατη έκδοση της Βενετσάνου, με τη δυνατή και δραματική ερμηνεία της, που τη χρωματίζει όμως με τη γυναικεία ευαισθησία και τη συρρικνώνει σε ψίθυρο όταν χρειάζεται. Η συνοδεία της με το πιάνο, όντως δημιουργεί κενό γύρω της, προσφέροντας μια ερμηνεία 'δωματίου' - όπως σωστά γράφει ο Δημήτρης - και ταυτόχρονα πιο μοναχική. Τολμώ να πω πως -εγώ τουλάχιστον- το προσλαμβάνω ως τα λίντερ της Ελλάδας του 20ου αιώνα.

Χρειάζομαι περισσότερο χρόνο για τον Ξαρχάκο, η εκδοχή του οποίου με ξάφνιασε. Επίσης στο δικό μου το cd τουλάχιστον, ο Επιτάφιος με το Μπιθικώτση συνοδεύεται μόνο από τα Επιφάνεια, χωρίς την εκδοχή της Λίντα. Δημήτρη το έλεγξα. ;)

ΥΓ. Εμείς ευχαριστούμε! :smileJap: Συνέχισε! :smile:
 
17 June 2006
62,722
Χολαργός
Ρέ Δημήτρη γιατί μάς το κάνεις αυτό βραδυάτικα??
Μάς έβγαλες απο την Νιρβάνα μας.
Εξαιρετική Παρουσίαση γιά ένα Εργο Αγαπημένο και Πανανθρώπινο πάνω στον Θρήνο τής Μάνας γιά τό Αδικοχαμένο Παιδί,τό Κάθε Αδικοχαμένο Παιδί.
Ειλικρινά Υποκλίνομαι γιά την Συγκριτική Μελέτη πού έκανες,αλλά και γιά τον τρόπο πού κατόρθωσες να προστεθεί στήν Μουσική μας Γωνιά αυτή η υποδειγματική παρακαταθήκη γιά όλους όσοι (Σημερινοί και Επόμενοι)τήν διαβάσουν.
Ο Επιτάφιος τών Ρίτσου-Θεοδωράκη κουβαλάει μέσα του Υπόγειες Παραδόσεις,πού αποκαλύπτονται ακόμα και σήμερα(σέ όσους μπορούν να τίς ´δούν´),όπου υπάρχει πλέον η δυνατότητα να ´διαβαστεί´τό Εργο απο μιάν απόσταση.
Το εργο τόχω καί μέ τις τρείς πρώτες εκτελέσεις(σύν τής Βενετσάνου απο τον Δαμιανό,πού η εκδοχή της μέ έκανε να καταπιώ την Γλώσσα μου καί πού αποδίδει το έργο μέ μιά συγκλονιστική Γυμνότητα.)
Θά το ψάξω και μέ τον Ξαρχάκο.
Προσωπικά ξεχωρίζω την εκδοχή μέ τον Μπιθικώτση.
Η μάλλον ανήκω σέ αυτούς πού τούς ´σημάδεψε´η Εκδοχή τού Μπιθικώτση.
Λιτή,πηγαία,μέ αυτή την Δωρική Ευγένεια τού Γρηγόρη.
Μιά μικρή προσθήκη μόνον.
Πέρα απο τά πιό ακουσμένα Τραγούδια αυτό πού με συγκινεί πάντα ιδιαίτερα είναι τό ´Είσουν Καλός κι´Είσουν Γλυκός´...
Το θεωρώ ένα απο τά πιό Σπαρακτικά Τραγούδια αλλά και τά πιό Ιδιοφυή τού Μίκη.
Παρά τον αισόδοξο σκοπό ,όλο το Τραγικό αποτυπώνεται στόν Αόριστο Χρόνο που αναφέρεται ο Ρίτσος(Eίσουν.....).
Καί προστίθεται δίπλα σε αυτό τό ´Είσουν´τό Κόντρα -Τεμπο τού Μίκη,μαζί μέ την Φωνή τού Γρηγόρη και αποτυπωνουν όλη αυτή τήν Χαρμολύπη,σάν το Γιορτινό Τραπέζι πού Συν-τρώγουμε μέ τούς ´Αποθαμένους´μας,πού παραμένουν Ζώντες στό Μνημονικό μας..............................................

Και φυσικά δέν μπορώ παρά νά συμφωνήσω για τον μοναδικό τρόπο που ακούγεται τό ´Γιέ μου´στό τελευταίο Τραγούδι................
Ο Επιτάφιος ανέτρεψε τά δεδομένα τής Εποχής και έβαλε την Ελληνική Μουσική σέ άλλους δρόμους...
Και φυσικά σιγά μήν έπαιρνε Χαμπάρι η Ηγεσία τής ´Προδομένης Επανάστασης´.

Θερμές Ευχαριστίες γιά τό Δώρο σου.
:grinning-smiley-043
Υ.Γ.
Δέν υποτιμώ καθόλου τά Επιφάνια και ειδικά το ´Κράτησα τήν Ζωή μου´πάνω στην Σεφερική Ποίηση πού προσπάθησε να κουβαλήσει στούς Ωμους της όλο τό Βάρος τού Τόπου,αναζητώντας τήν Προ-Σωκρατική Γαλήνη και Ακινησία.
 
17 June 2006
62,722
Χολαργός
Δαμιανέ η Εκδοχή τού ´Θανάτου τής Γειτονιάς´έχει πιό πολύ να κάνει μέ την Συλλογική Αίσθηση τής Κοινότητας που κάποτε διακατείχε τον Τρόπο μας, προτού εισβάλλει το Κατακερματισμένο Ατομο και τά κλειστά Παραθυρόφυλλα τής ´Ιδιωτικότητας´(privacy-sic)ή στό πιό Θουκυδίδειο τής ´Ιδιωτείας´(δηλαδή τού Πολίτη πού αδιαφορεί γιά τά Κοινά).
 
17 June 2006
62,722
Χολαργός
Και γώ η Φτωχή και γώ η Λιγνή μεγάλη μέσα σ´όλους,
Με τά Μεγάλα Νύχια μου κόβω την Γή σέ σβώλους.

Καί τούς πετάω κατάμουτρα στούς Λύκους και στ´αγριμια
που μούκαναν τής όψης σου τό κρούσταλλο συντρίμμια.

Κι ακολουθάς και σύ νεκρός,κι ο κόμπος τού λυγμού μας
δένεται κόμπος τού σκοινιού γιά τό λαιμό τού οχτρού μας.

Κι ως τόθελες(ως τόλεγες τά βράδυα με το λύχνο)
Aσκώνω το σκεβρό κορμί και την γροθιά μου δείχνω.

Κι αντίς τ´άφταιγα στήθεια μου να γδέρνω ,δές ,βαδίζω
καί πίσω απο τά δάκρυα μου τόν ήλιον αντικρύζω.

Γιέ μου ,στ´αδέρφια σου τραβώ και σμίγω την οργή μου,
Σού πήρα τό ντουφέκι σου.Κοιμήσου εσύ Πουλί μου.

Επιτάφιος ΧΧ(Συνέχεια τού όγδοου τραγουδιού τού Μίκη).
 

Δημήτρης Ιωάννου

Moderator
Staff member
18 June 2006
15,798
Αθήνα-Κέντρο
Τα σχόλιά σας πραγματικά με συγκινούν και χαίρομαι οταν μοιράζεται το πάθος,η αγάπη , η γνώση και στο φινάλε η κατανόηση σε κάτι τόσο οικείο και άγνωστο ταυτόχρονα.

Οπως και η εύστοχη αναφορά σας στο Τότε..
 

Δημοκηδής

Μέλος Σωματείου
23 June 2006
9,926
Εύγε Μητσάρα, εξαιρετικό πόνημα ... νομίζω ότι σου ταιριάζει ο παρακάτω στίχος:

... την ώρα του συνωστισμού
γέρνω στον ώμο του Αίαντα
μα οι άλλοι δεν το ξέρουν...
 

mmoukiou

Supreme Member
22 October 2007
3,069
Καταπληκτική παρουσίαση Δημήτρη, αλλά και πολύτιμος οδηγός για μη μυημένους, όπως εγώ. Ωστόσο, τα περισσότερα τραγούδια τα έχω ακούσει αρκετές φορές και μάλλον σε ακατάλληλη ηλικία, από "σπόντα" (κυρίως σε κασσέτες των γονιών μου και σε συγγενικά/φιλικά σπίτια) και περισσότερο έχω στ'αυτιά μου την εκδοχή με τον Μπιθικώτση. Το κείμενό σου είναι το καλύτερο κίνητρο για να ακούσω τον Επιτάφιο "απ'την αρχή".
 

Δημήτρης Ν.

AVClub Fanatic
17 June 2006
10,209
Θεσσαλονίκη
Μπράβο Δημήτρη . Ενας νέος , εμβριθής , καίριος , γλαφυρός ,εύγλωττος και ουσιαστικός "παρουσιαστής" έργων ανέτειλε . ( Κι ας μην το έχω ακούσει ποτέ το έργο κι ας μην το ακούω - που δεν ...)
 

Ανδρεας Σχιζας

AVClub Addicted Member
4 November 2007
2,961
USA-Αθηνα
Eνα υπεροχο εργο.
Μου αρεσει η Σουλτατου...συγκλονιστικη!Παθος!
Η ενορχηστρωση του Ξαρχακου μοναδικη...δεν ξερω να γραψω πολλα...αλλα οταν ανατριχιαζω με "κατι"...κατι "συμβαινει"...συγκλονιστικο.
<< που πεταξε τ αγορι μου >>
<< γλυκε μου εσυ δεν χαθηκες >>....καταπληκτικα... κλαρινο...:worshippy:

Ομορφη παρουσιαση...Μπραβο!
 

monad

AVClub Addicted Member
2 April 2008
1,541
εξαιρετική παρουσίαση!!!
η μόνη έκδοση που έχω, είναι η 2η.
θα φροντίσω να προμηθευτώ και τις άλλες δύο.
 

supersonic

Μέλος Σωματείου
17 June 2006
49,334
Έχω σε βινύλιο την εκτέλεση με Μπιθικώτση και Θύμη.
την έχω από τα 16 μου...
Την ίδια χρονιά που πήρα το love devotion & surrender...

Μη με ρωτήσετε πως ταιριάζουν...
Ταιριάζουν.
Συγκλονιστική μουσική, συγκλονιστικοί στίχοι, συγκλονιστικοί τραγουδιστές, συγκλονιστικό μπουζούκι (κι ας μην είναι το αγαπημένο μου όργανο).

Hats off στο Μήτσο μας....!
Ειλικρινής κατάθεση όπως άλλωστε είμαστε συνηθισμένοι όλοι μας και αρμόζει στη Μουσική Κατηγορία (τα κεφαλαία δεν είναι τυχαία) του avclub.
 

Γιώργος Κουν.

Supreme Member
19 June 2006
8,022
Αιγάλεω
Εκπληκτικό έργο, εξαίσια παρουσίαση! :worshippy:
Μπράβο Δημήτρη!
Δεν έχω ακούσει τη Μούσχουρη -πλήν ίσως ενός ή δύο τραγουδιών- αλλά ανάμεσα στις άλλες δύο, διαλέγω... και τις δυό!
"Στο παραθύρι στέκοσουν" το δικό μου αγαπημένο
Απο τις νεότερες ερμηνείες, έτυχε να ακούσω (λόγω δουλειάς), την Τσαλιγοπούλου στο Ηρώδειο, το 2003 πρέπει νάταν, στο αφιέρωμα του Μίκη στο Ρίτσο: "Επιτάφιος - Ρωμιοσύνη -17 Λιανοτράγουδα".
Πίστευα ως τότε, οτι όλα αυτά τα είχα αφήσει πολύ πολύ πίσω. Εκείνο το βράδυ όμως, γενικότερα κάτι έγινε και πισοκύλισα :grandpa:
 

ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΓΓΟΓΙΑΝΝΗΣ

Super Moderator
Staff member
20 October 2007
17,672
Μεσευρώπη
:SFGSFGSF::SFGSFGSF::SFGSFGSF::SFGSFGSF::worshippy::worshippy:

απίστευτη παρουσίαση, μπράβο Δημήτρη. Έχω την δεύτερη εκτέλεση σε βινύλιο, από τα πολυτιμότερα αποκτήματα της συλλογής μου.Ομολογώ ότι δυσκολεύομαι να χωνέψω οποιαδήποτε άλλη φωνή πλην του Μπιθικώτση σε αυτά τα τραγούδια. Ούτε η Μούσχουρη ούτε η Λίντα μου είπαν κάτι, γιατί αν και πρόκειται για το θρήνο μιας Μάνας για το παιδί της, τα τραγούδια έχουν κάτι το πολύ αντρικό-ή καλύτερα αντρίκειο.Ευχαριστώ που μου θύμησες ακούσματα παλιότερων εποχών, παλιότερων προσωπικών φάσεων. Και ένα ακόμη μπράβο για την συγκλονιστική φωτογραφία, δεν την είχα ξαναδεί.
 

Δημήτρης Ιωάννου

Moderator
Staff member
18 June 2006
15,798
Αθήνα-Κέντρο
Thanx Guys..

Ελπίζω μόνο να μην ξεκινήσουμε και εμείς τον Πόλεμο των Επιταφείων.:eek:perator:

Οπως ξαναείπα και προτύτερα,κάθε εκτέλεση έχει κάτι που δεν βρίσκεις στην άλλη.Ολες έχουν το ίδιο μερίδιο αγάπης από μένα.
Μια στροφή,μια φράση,ένας λυγμός ή μια διαφορά στην ενορχήστρωση μπορεί να με κάνει να παίζω εναλλάξ με τα δισκάκια ως άλλος Τιέστο,τώρα που σαρανταρίζω..:flipout:

Γιατί το τσάκισμα-λυγμός στο "και δεν σαλεύεις.." που δίνει η Νανα,αν δεν είχα τον δίσκο και μου έλεγαν οτι ακούω Μούσχουρη ,απλά δεν θα το πίστευα οτι είναι αυτή !
Κορυφαία ερμηνεύτρια και φωνή ,τότε το 60 και δικαίως έφυγε για να αναγνωριστεί στο εξωτερικό.
(εδώ την θεωρούσαν χοντρή και άσχημη.Σας θυμίζει κάτι ?)
Και φυσικά δικαιώθηκε..
 

Δημήτρης Ιωάννου

Moderator
Staff member
18 June 2006
15,798
Αθήνα-Κέντρο
Κώστα Ζαγγογιάννη..

Η φωτογραφία αυτή,ανατριχιαστικά φθαρμένη και ταυτόχρονα ζωντανή στο πέρασμα του χρόνου..
Αυτή ήταν που μου έδωσε το μεγάλο χαστούκι ,την κλωτσιά αν θες για να βγώ απ τον λήθαργο του Σήμερα και να βουτήξω στο Παρελθόν, σκάβοντας γι αυτό το Εργο, ψάχνοντάς το πιθαμή προς πιθαμή.
Και πέραν του Μεγάλου,τόσο στον Λόγο όσο και στη Μουσική ,των ερμηνειών κλπ, συνειδητοποίησα πόσο έχουμε πονέσει ως Λαός. !
Και όχι μόνο απ τους Εχθρούς προ των Πυλών αλλά και εκ των Εσω..
Και με πονάει που ξεχνούμε εύκολα και αναζητούμε απ το πουθενά φρέσκους και νέους Ηρωες ,εκεί που δεν υπάρχουν.
Μια ματιά στην Ιστορία μας αρκεί νομίζω..