mini-Requiem

Franz Schubert – String Quartet No. 14 in D minor, D. 810 ʽʼDeath and the Maidenʼʼ

Το Κουαρτέτο για Εγχορδα D.810 του Σούμπερτ, γνωστό και ως "Ο Θάνατος και η Κόρη" γράφτηκε το 1824 και πήρε τον τίτλο του μετά από το θάνατο του συνθέτη, εξ αιτίας του ομώνυμου Lied που είχε γραφτεί το 1817 και αποτέλεσε τη βάση για τις εκπληκτικές παραλλαγές του 2ου μέρους του (Andante con motto). Ο δημιουργός του ευτύχησε να το ακούσει μόλις μία ή δύο φορές στη διάρκεια της σύντομης ζωής του -πέθανε το 1828, στα 31 του χρόνια- και εκδόθηκε μετά το θάνατό του. Το Lied που μελοποίησε ο Σούμπερτ είχε γραφτεί από τον Matthias Claudius και ήταν ένας διάλογος ανάμεσα σε μιά νεαρή κοπέλα και στον Θάνατο: η Κόρη τρομαγμένη παρακαλεί το Θάνατο να μή την πάρει κι αυτός της συνιστά να μη φοβάται και της υπόσχεται ανακούφιση και απελευθέρωση από τον πόνο της Υπαρξης. Το θέμα έχει παρελθόν: από τους αρχαίους Ελληνες και την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Αδη, μέχρι τη σύγκρουση ανάμεσα στον Ερωτα και το Θάνατο που μεσουράνησε στη Γερμανική λογοτεχνία μετά την Αναγέννηση κι από 'κεί στους Ρομαντικούς ποιητές. Βρίσκουμε το μοτίβο σε άπειρες μορφές τόσο στη ζωγραφική όσο και στα γράμματα, όπου ο Θάνατος συνδέεται με τον Ερωτα, η αγωνία του αφανισμού με την έκσταση του οργασμού κι από κοντά σιγοντάρει ολόκληρη η Χριστιανική σημειολογία με τις διασυνδέσεις του Θάνατου με την αμαρτία, της αμαρτίας με το σέξ κ.ο.κ.
Σε ολόκληρη τη ζωή του συνθέτη, ο Θάνατος ήταν διαρκώς παρών: είχε χάσει αδέλφια, συγγενείς και πολλούς αγαπημένους φίλους. Το 1823, στα 26 του, οι γιατροί του είπαν ότι πάσχει από σύφιλη. Το επερχόμενο, σε λίγα χρόνια, τέλος του, έγινε ορατό ξαφνικά. Αλλά αυτό που τον τρόμαξε περισσότερο ήταν οι επιπλοκές που συνόδευαν την αρρώστια στα τελικά της στάδια, και πιό πολύ απ όλες η τρέλλα. Ο Σούμπερτ έβλεπε το Θάνατο σαν λυτρωτή που θα τον απαλλάξει από ένα ακόμα πιό φριχτό τέλος – ακριβώς όπως στο Lied που ο ίδιος είχε συνθέσει 7 χρόνια πρίν. Είναι ακριβώς αυτή την εποχή της απόγνωσης και της απελπιστικής φτώχειας, της βαθμιαία όλο και μεγαλύτερης εξάρτησης από το αλκοόλ και τη νικοτίνη, που γράφεται αυτό το Κουαρτέτο. Μετά τον Κύκλο Τραγουδιών "Η Ωραία Μυλωνού", εκεί που ο λυρισμός του αποκτάει μια ιδιαιτερότητα που δεν έχει το ταίρι της, γεμάτη πραότητα, καρτερία, κακά προαισθήματα και σκοτεινά οράματα – χλωμό φεγγάρι, χειμώνα και χιόνια, ωχρά, κιτρινισμένα δάση, κορίτσια που προδίδουν, Υπνο και Θάνατο. Το Κουαρτέτο D.810 έχει προσφυώς χαρακτηρισθέι ένα νανούρισμα που οδηγεί στο Θάνατο-λυτρωτή. Ο συνθέτης, όντας ήδη διαποτισμένος με τη ρομαντική ιδέα του Θανάτου και γνωρίζοντας το αναπότρεπτο τού τέλους του, έγραψε ένα mini-Requiem.
Πολλοί, άπειρα πιό ικανοί από μένα, έχουν προσπαθήσει μάταια να περιγράψουν με λόγια αυτή την εξαίσια μουσική: τη σκοτεινή της ατμόσφαιρα, τη φοβερή ένταση με την οποία πιάνει τον ακροατή απ το λαιμό, τη βαθειά της μελαγχολία. Το πρώτο μέρος, μακάβριο, γεμάτο από Μαύρη ενέργεια, με μιά απειλή να σέρνεται. Το δεύτερο που συγκινησιακά είναι η καρδιά του έργου, με τις παραλλαγές, ένα σαρωτικό κύμα σπαραχτικού λυρισμού που κάνει και τις πέτρες να ραγίζουν. Το scherzo που στιγμιαία σχεδόν χορεύει για λίγο και το presto που το κύριο θέμα επανέρχεται σφυρηλατημένο ανελέητα.


Η δισκογραφία έχει αυτή τη στιγμή περισσότερες από 60 εκδοχές του D.810 και είναι πολύ περισσότερες αυτές που έχουν καταργηθεί. Το Κουαρτέτο Busch (EMI), με το "καλημέρα" (1936) έβαλε ήδη τον πήχυ πολύ ψηλά. Οι Alban Berg Quartet, Κλασσική εκδοχή, δωρικοί, λυρικοί αλλά και ελαφρώς δυσκοίλιοι. Η βερσιόν του Quartetto Italiano (Philips) δεσπόζει 35 περίπου χρόνια τώρα ανάμεσα σ αυτές που κυκλοφορούν. Αλλά εμένα, η ψήφος μου πάει "δαγκωτή" στην πυρακτωμένη βερσιόν των Hollywood String Quartet: μαστοράντζα περιωπής, οι 4 Holywoods ήταν για χρόνια σαν μία οικογένεια. Αποτελούνταν από session μουσικούς των Κινηματογραφικών στούντιο και έπαιζαν περίπου τα πάντα: πρώιμο ροκ'ν'ρολ, τζάζ και πόπ, μουσικές για το Σινεμά και την TV. Επιδίδονταν στο πάθος τους, την Κλασσική μουσική, κατά τις ελεύθερες ώρες τους. Η εκτέλεση τους είναι ξεχωριστή - πολύ θερμή και στο έπακρο θεατρική, κάποια έτη φωτός μακριά από τον αυστηρό ακαδημαϊσμό των Ευρωπαίων ομολόγων τους. Η μουσική τους αποπνέει μιά οικειότητα σαν να ακούς λαθραία εξαιρετικούς καλλιτέχνες που παίζουν για τον εαυτό τους. Οι Holywood String Quartet ηχογράφησαν το κουαρτέτο μονοφωνικά το 1951 και η Testament αναστήλωσε με τα μαγικά της τον ήχο τους με τη συνηθισμένη πολύ υψηλή ποιότητα που χαρακτηρίζει τις κυκλοφοίες της. 10 δίσκοι των Holywoods κυκλοφορούν συνολικά από την Testament με ρεπερτόριο μουσικής δωματίου από Ravel, Debussy, Prokofiev, Hindemith, Schoenberg, Borodin, Glazunov, Brahms και άλλους – όλοι τους εξαιρετικοί και στο σύνολό τους μιά πολύ καλή Εισαγωγή στη μουσική δωματίου με ένα απάνθισμα από εκπληκτικά Εργα. Σκάνε μύτη κατά καιρούς στη Λέσχη αλλά διατίθενται και από το δικτυακό τόπο της Testament και είναι πραγματικά αποκτήματα, ένας προς έναν.