Πολύχρωμα φύλλα

Ο Ιούλιος Καίσαρ, στο De Bello Gallico, πρέπει να είναι ο πρώτος χρονολογικά που κάνει γραπτή αναφορά στις φυλές πέραν του Ρήνου. Ο Καίσαρ παρατηρεί πως τους Γερμανούς, τους χαρακτηρίζει “μιά τυφλή αφοσίωση στον Αρχηγό τους καθώς και μιά άνευ προηγουμένου σκληρότητα απέναντι στους αδύναμους”. Σκέφτομαι πως μάλλον από αυτή τη σκληρότητα πηγάζει η αδιαφορία, με την οποία ο συλλογικός Γερμανικός ψυχισμός έχει απωθήσει τους “αποτυχημένους”, τα πιο τιμημένα από τα παιδιά του, τους βλάσφημους ρομαντικούς, τους τρελλούς και τους αυτοκτόνους του, τύπους όπως ο Χαίλντερλιν, ο Novalis ή ο Schumann. Κάνω αυτή την ακραία παράτολμη υπόθεση με βάση, κύρια, τους μεγάλους Γερμανούς πιανίστες. Δεν έχω ακούσει κανέναν τους να παίζει καλά τον Chopin. Ο Liszt “δεν τους πάει” επίσης: παραείναι μελοδραματικός για τα δικά τους μέτρα. Αλλά ο Chopin και ο Liszt είναι Ξένοι – και κοσμοπολίτες και οι δύο. Το πρόβλημα, οι Γερμανοί, φαίνονται να το έχουν με εκείνους από τους δικούς τους συνθέτες που αποτελούν ειδικές περιπτώσεις. Οι Γερμανοί πιανίστες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, χαρακτηρίζονται από έναν ασκητισμό στην έκφραση, μιά προσέγγιση που ευνοεί την αυστηρή πειθαρχία στην άρθρωση και είναι “μανούλες” όταν το ζητούμενο είναι η μεγαλοπρέπεια, το ρωμαλέο της έκφρασης, η έμφαση στη ρητορική δύναμη και στην αρχιτεκτονική διάρθρωση του έργου. Με πιο λίγα λόγια, οι Γερμανοί πιανίστες δεν έχουν το ταίρι τους στο να αναδεικνύουν την πολυφωνική ακεραιότητα, τα κοντράστ στις εντάσεις, το δραματικό μεγαλείο του έργου. Προσωπικά, όταν θέλω να ακούσω Schumann, δεν πάω ποτέ σε Γερμανούς.

Στον Schumann, γενικά, ισχύει ένας κανόνας: τα μεγάλα έργα του τα έγραψε όσο ήταν νέος. Το πιο σπουδαίο ίσως από αυτά, η μεγάλη Φαντασία για πιάνο, φέρει, στην εργογραφία του, μόλις τον αριθμό 17. Μέχρι τότε ο συνθέτης είχε σχεδόν κλείσει τον κύκλο του: είχε ήδη πίσω του όλο το σημαντικό έργο του για σόλο πιάνο. Τους Χορούς των προσκυνητών του Δαυίδ-Davidsbundlertaenze (op. 6), τις Etudes Symphoniques (op. 13), το Carnaval (op. 9), την Kreisleriana (op. 16), τις Πεταλούδες-Papillons (op. 2), την Toccata (op. 7). Απομένουν μόνο το μεγάλο Κοντσέρτο για πιάνο (op. 54), το Λεύκωμα για Νεόυς (op. 68), τα Albumblatter (op. 124), Waldszenen (op. 82) και Bunte Blatter (op. 99). Tα τρία τελευταία όμως τα είχε συνθέσει παλιά και απλά συμπλήρωσε μία ή δύο μικρές μινιατούρες στο καθένα όταν κυκλοφόρησαν. Γενικώς, αν κάποιος έχει τα έργα του Schumann μέχρι το op. 26 (Faschingsschwank Aus Wien), μπορεί να σταματήσει εδώ και να είναι σίγουρος πως διαθέτει ό τι σημαντικό έγραψε ο συνθέτης για σόλο πιάνο. Θα έχει χάσει, βέβαια, κάμποση ακόμα υπέροχη μουσική...

Τα Πολύχρωμα Φύλλα-Bunte Blatter op. 99, είναι, στην ουσία, μία συλλογή από σπαράγματα, υπολείμματα και αποκόμματα που έμειναν έξω από άλλα έργα του συνθέτη. Τα συγκέντρωσε και τα κυκλοφόρησε το 1852 αλλά έχουν γραφτεί στο διάστημα 1836-1849. 13 κομμάτια, μόλις δύο ή τρία από αυτά ξεπερνούν σε διάρκεια τα 3 λεπτά, τα περισσότερα διαρκούν ένα με δύο. Μιά παρέλαση από βινιέτες που σε κάνουν να πιστεύεις πως ονειρεύεσαι με ανοιχτά μάτια. Είναι ματιές ενός ενήλικα σ έναν κόσμο σχεδόν παιδικό: εκεί που τίποτα δεν είναι μόνο αυτό που δείχνει, οι φευγαλέες ονειρικές σκιές συχνά παίρνουν τη μορφή του εφιάλτη, η ποίηση και η τρυφερότητα βαδίζουν χέρι χέρι με τους ρυθμικούς ανεμοστρόβιλους, καθώς το αριστερό χέρι, μέχρι να ανοιγοκλείσεις τα μάτια σου, μαζεύει σύνεφα και εξαπολύει καταιγίδες. Προσωπική γνώμη: η πιανιστική γλώσσα του Schumann είναι η πιό δραματική και ταυτόχρονα η πιό θεατρική μουσική που γράφτηκε ποτέ – λέγοντας θεατρική εννοώ παραισθησιακή, πέρα για πέρα φαντασμαγορική, γεμάτη βασκανίες και ξόρκια, ξωτικά, χαριτόβρυτες νεράϊδες και φριχτούς νάνους, ένα εύθραυστο αμάλγαμα που μοιάζει να έρχεται κατευθείαν μέσα από τα παραμυθένια δάση των αδελφών Γκρίμ, λυρικό μαζί και φλεγόμενο, γεμάτο από τις πιο λεπτοφυείς αποχρώσεις όλων των χρωμάτων μέσα από όλες τις πιθανές διαβαθμίσεις του φωτός. Δεν ξέρει να βγάζει λόγους – σου μιλάει στο αυτί πολύ υπαινικτικά, προσωπικά, εγκάρδια και σέρνει μαζί του μιά πανδαισία από συναισθήματα που διατρέχουν ένα τεράστιο σε εύρος συγκινησιακό φάσμα.

Αποκλειστικά με τον μακαρίτη Youri Egorov σε αυτό το διπλό CD της EMI Classics.