Αγάπη, αφοσίωση, υποταγή

Carlos Santana & Mahavishnu John McLaughlin - Love Devotion Surrender - CBS 1973

Το 1972 ήταν μια χρονιά που σήμανε μια αποφασιστική στροφή στη μουσική αναζήτηση του Carlos Santana.
Ο μεγάλος αυτός κιθαρίστας που ξεκίνησε αρκετά νωρίς, από το 1968, παίζοντας αρχικά blues και με βασικές επιρροές τον BB King, Muddy Waters, αλλά και άλλους έντεχνους blues oriented μουσικούς όπως Peter Green, Gabor Szabo, Willie Bobo είχε ήδη φτάσει το απώγειο ενός superstar με πλατινένεις πωλήσεις δίσκων όπως οι Santana, Abraxas, III, Carlos Santana & Buddy Miles Live, όταν έκανε την προσωπική του επανάσταση στον εαυτό του και στους μανατζερς της cbs (βλ. Clive Davis) αλλάζοντας εντελώς το ύφος του και προσαρμόζοντάς το στις νέες επιρροές (Miles Davis, Antonio Carlos Jobim, Mahavishnu Orchestra) παρουσιάζοντας το καλύτερο album της καρριέρας του το Caravanserai.



Τελικά όμως το Caravanserai ήταν απλώς η αρχή μια μεταστροφής η έστω ο προπομπός μιάς τριλογίας σημαντικότατων έργων που ακολούθησε με τα Love, Devotion & Surrender, Welcome, Borboletta και έκλεισε στο ίδιο πνεύμα αλλά με το πιο διαφοροποιημένο (για να συμπεριληφθεί στην ομάδα αυτή) Illuminations με την Alice Coltrane και πανηγυρικά, ως ανακεφαλαίωση, με το ζωντανά ηχογραφημένο Lotus στην Ιαπωνία.
Όμως το Love Devotion & Surrender ήταν το αποφασιστικό βήμα αν και τα σπέρματα της αλλαγής βρίσκονταν ήδη στο Caravanserai αλλά και ίσως στο Live με τον Buddy Miles.

Ο Carlos ήδη ήταν φανατικός ακροατής της Mahavishnu Orchestra και φυσικά του ίδιου του Mahavishnu John McLaughlin. Ο θαυμασμός ήταν τέτοιος που ο Carlos έτρεχε πίσω από τον McLaughlin στις περιοδείες του. Είναι περιττό ίσως να αναφέρουμε ότι ο McLaughlin την εποχή εκείνη ήταν το απόλυτο στην κιθαριστική δεξιοτεχνία και εφευρέτης ή ίσως κύριος εκπρόσωπος αυτού που ονομάζονταν τότε jazz fusion, έχοντας παίξει με τον μεγάλο Miles για χρόνια. Από την άλλη πλευρά ο Santana ήταν ο άρχοντας του Afro rock ή Latin Rock και το παίξιμό του δεν μπορούσε να αμφισβητηθεί από τους ροκάδες, καθώς μπορούσε σαν χαμαιλέων να περνάει από όλα τα στυλ αλώβητος.
Η συναναστροφή του με τον McLaughlin ήταν καθοριστικός παράγοντας για την μετέπειτα πορεία του. Ο Carlos μετά από χρόνια καταχρήσεων ουσιών, ποτών και ρέμπελης ζωής έβλεπε με θαυμασμό τον άλλο κιθαρίστα με το ελαφρύ μειδίαμα στο πρόσωπο, τον νηφάλιο τρόπο ζωής και τα λευκά ρούχα να πιάνει την κιθάρα και να της βάζει φωτιά και να τη στέλνει σε πρωτόγνωρους κόσμους χωρίς ούτε μια στάλα βοήθειας από αλκοόλ ή έστω κάτι τέτοιο.
Η απάντηση κρύβονταν σε δυό λέξεις. Sri Chinmoy. Ο Ινδουϊστής γκουρού, που τότε ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στην Αμερική.
Ο McLaughlin ασπάστηκε τη φιλοσοφία του πολύ γρήγορα, πήρε το όνομα Mahavishnu και προχώρησε. Ο Carlos εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ που σύντομα τον ακολούθησε στην ίδια φιλοσοφία. Αμέσως πρότεινε στον Clive Davis την πιθανότητα ενός δίσκου με τον McLaughlin. Ο παραγωγός που φοβότανε για το μέλλον του πρώτου ονόματος της λίστας του, δέχτηκε με χαρά καθώς τέτοια συνεργασία κορυφαίων κιθαριστών δεν προϋπήρξε. (που να ήξερε….)

Έτσι λοιπόν να και οι δυό στα άσπρα ντυμένοι στο εξώφυλλο, κουρεμένοι και καθαροί, με τις κονκάρδες του γκουρού στο πέτο και ακόμα περισσότερο με τον γκουρού στη μέση στο οπισθόφυλλο, σε μια απίθανης σύλληψης φωτογραφία, που η βιασύνη του φωτογράφου κάνει το βουδιστή φιλόσοφο να φαίνεται κωμικά «κουτσός» – φυσικά εκείνη την εποχή στην Ελλάδα ούτε που ήξερε κανείς ποιος είναι στη φωτογραφία, κάτι σαν το γνωστό ανέκδοτο «ποιος είναι δίπλα στον….», καθώς ο δίσκος κυκλοφόρησε με λειψό εξώφυλλο χωρίς πολλά πολλά who is who- το βλέπετε στην τρίτη φωτό δεξιά.)

(Ακόμα πιό άκρη ο Carlos πριν .... το κούρεμα από το εξώφυλλο του Santana ΙΙΙ έτσι γιά να καταλάβετε πως ήταν πριν και πως.... αναγεννήθηκε!)

Η ιδέα ήταν να χρησιμοποιηθούν μουσικοί που προέρχονται και από τα δύο γκρουπ ή έστω τους δύο κόσμους, της jazz fusion και της Latin Rock…

Έτσι ο Carlos φέρνει μαζί του τον πιστό του Armando Peraza και τον Mingo Lewis στα κρουστά και τον μπασίστα Douglas Rauch, ενώ το άλλο στρατόπεδο φέρνει τον Billy Cobham στα τύμπανα, τον Larry Young από τους Lifetime του Tony Williams στο hammond, καθώς επίσης και τον Don Alias και Jan Hammer στα τύμπανα (τώρα πως έπαιξε ο Hammer τύμπανα δεν γνωρίζω) και τέλος φυσικά τον Mike Shrieve από τους Santana που από λάθος δεν εμφανίζεται στα credits του δίσκου.

Η παρέα μπαίνει στο στούντιο και ηχογραφεί τον Οκτώβρη του 1972 τον ιστορικό δίσκο με ηχολήπτη τον Glen Kolotkin που φρόντισε και όλους τους προηγούμενους του Santana.

Τι υλικό προφανώς φευγάτο.

Δυό συνθέσεις του Coltrane το A love Supreme και το Naima, δύο του Mahavishnu The life Divine και Meditation και το παραδοσιακό Let us go into the house of the Lord αρκετά κοντά στην εκτέλεση του Pharoah Sanders.

Φαίνεται από το υλικό και τον τίτλο του άλμπουμ ότι ο διαλογισμός, η προσήλωση στις αξίες της αγάπης, του θείου, της ζωής και της απόλυτης αφοσίωσης στο Υπέρτατο Ον ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας κατά τη σύλληψη του δίσκου αυτού. Φυσικά φαίνεται όπως είπα πιο πρίν και στο εξώφυλλο, αλλά ακόμα και σε λεπτομέρειες όπως τη φωτογραφία ή το σχεδιασμό του εξωφύλλου που αναλαμβάνουν Ινδικής προέλευσης οίκοι.

η μεταστροφή στο ύφος του Carlos ήταν εμφανέστατη όπως άλλωστε και το νέο του look σε σχέση με το παλιό ενός και κάτι χρόνου πιό πριν... (4η προηγούμενη φωτογραφία, από το εσώφυλλο του άλμπουμ Santana III)

Όμως η μουσική ….

Ο δίσκος αρχίζει με το σχεδόν 8άλεπτο A love Supreme με έναν καταιγισμό ξέφρενου delirium από τους δύο κιθαρίστες (δεξιά ο John και αριστερά ο Carlos) που κρατάει μισό λεπτό μέχρι να μπει το γνώριμο riff του Jimmy Garrison δια χειρός του Doug Rauch.

Τον πρώτο ρόλο όμως παραδόξως στη συνέχεια παίρνει το Hammond του Larry Young. Ο Young αποδεικνύεται η μεγάλη κινητήρια δύναμη στο δίσκο αυτό και η συνδετική ουσία, ο καταλύτης που δένει τους δύο εντελώς διαφορετικούς σε αντίληψη κιθαρίστες. Χαρακτηρισμένος από τους κριτικούς ως ο Colrtane του B3, ο οργανίστας αυτός γράφει πραγματικά στο δίσκο αυτό, έχοντας ένα ήχο σχεδόν κρουστό άλλοτε, υποβλητικό, πάντα πρώτο αγέρωχο ρόλο λες και είναι αυτός ο superstar.

Οι δύο κιθαρίστες ξεκινούν αμέσως μετά (1.50) με πρώτο το Mahavishnu στο δεξί κανάλι και τον Carlos στο αριστερό ένα διάλογο που ξεκινά στην αρχή δειλά και αργά, δυναμώνοντας σιγά σιγά μέχρι να φτάσει σε ένα διπλό κρεσέντο γύρω στο 5.00. Στα τρία λεπτά του διαλόγου αυτού ο John είναι αγχώδης με πιο βαρύ και τραχύ τρεμουλιαστό ήχο ενώ ο αντίλογος του Carlos είναι πιο μελωδικός και γλυκός τηρώντας σαφώς τις αποστάσεις από τα βαθειά νερά ή τις αβαντ γκαρντ φράσεις.
Όλη την ώρα ο Young δένει το σύνολο, ενώ εντυπωσιακά δένει και ο Peraza με τα congas, ένα κρουστό που υπό κανονικές συνθήκες δεν είχε θέση σε μια τέτοια σύνθεση.
Μετά το 5.00 όταν ηρεμούν τα πράγματα, πάλι ο Young με το σόλο του, με έντονη χρήση του Leslie δημιουργεί μια ατμόσφαιρα εξώκοσμη, ενώ όλοι μαζί, Carlos, John και ο guru αυτοπροσώπως ψάλλουν το γνωστό «a love supreme».
Τύμπανα στο κομμάτι παίζει χωρίς να αναφέρεται ο γνωστός Mike Shrieve από το συγκρότημα του Carlos που αρχικά δεν επρόκειτο να πάρει το ρόλο αυτό, θεωρώντας ότι δεν μπορεί να παίξει στο ύφος του Elvin Jones και του Coltrane. Ευτυχώς όμως μεταπείστηκε από τον McLaughlin. Ακούστε τον όταν μένει μόνος του γύρω στο 7.00 (όταν ο Young κυριολεκτικά ψιθυρίζει με το Hammond του) πραγματικά να δένει με τους υπόλοιπους κοντά στο πνεύμα του μεγάλου Elvin Jones στην πρωτότυπη εκτέλεση.

Ακολουθεί η Naima με ακουστικές κιθάρες. Η ίδια διάταξη και πάλι. Το κύριο και δυσκολότερο θέμα ή αυτοσχεδιασμό αναλαμβάνει δεξιά ο Mahavishnu. Ο Carlos περιορίζεται γεμίζοντας μελωδικά, χωρίς να υπάρχει κάτι περισσότερο. Ειλικρινά πάντα θεωρούσα ότι ο Carlos δεν μπορεί να παίξει κάτι στην ακουστική.

Το the life divine, αρχίζει με το B3 του Young στο Leslie σε ένα υπνωτικό χαλαρό ακόρντο, από το οποίο σε ξυπνάει απότομα ο Cobham στο 0.44. Όσες φορές και να έχω ακούσει το κομμάτι, πάντα το μπάσιμο του Cobham με τρομάζει. Το κομμάτι θυμίζει αρκετά Mahavishnu Orchestra με τα δυναμικά τύμπανα και τα διαδοχικά σόλο κιθάρας δεξιά και αριστερά. Το μόνο που ξενίζει πάλι είναι οι στίχοι- ψαλμωδίες…. Τον ήχο γεμίζει ο Larry Young που ουσιαστικά συνεχώς σολάρει και αυτός μαζί με τους άλλους δύο, ενώ ο Carlos φαίνεται να βρίσκεται σε καλύτερη στιγμή καθώς ακούγεται γλυκά και μελωδικά, ενώ πέφτει σε feedback για περίπου μισό λεπτό μεταξύ 3.30 4.05. Ο χαρακτηριστικός John που ακολουθεί στη συνέχεια κάτω από τις καταιγιστικές φράσεις του Larry Young και το κοπάνημα του Cobham παίζει σχεδόν εριστικά κακές και ενοχλητικές για το μέσο αυτί φράσεις, τονίζοντας σε κάθε φράση τη χειρότερη νότα….Το ριζοσπαστικό του παίξιμο, αφήνει σχεδόν βουβό τον Carlos που δεν προσθέτει ούτε ακόρντο. Συνεχίζει όμως κοπιάροντας φράσεις του Carlos γύρω στο 7.00 αν και με πιο άγριο και άγαρμπο τρόπο.
Μετά το 8.00 ο Young παίρνει τα ηνία και πάλι παράγοντας ήχους που κάτω από κανονικές συνθήκες δεν βγάζουν τα hammond…..
Το κομμάτι αποσυντίθεται γλυκά αφήνοντας μόνο τη μηχανή Cobham κάπου στο 9.20

Το highlight του δίσκου όμως έρχεται στη δεύτερη πλευρά, με το Let us go into the house of the Lord. 15.45 διάρκεια… (για δίσκο που προορίζεται για ροκ ακροατήριο το 1973….)
Ξεκινάει με ένα delirium tremens του Μahavishnu, όπου δείχνει όλη του την τέχνη με υπόβαθρο τον ήχο από το hammond και τα τύμπανα (που υποψιάζομαι ότι είναι του Alias και του Hammer !) σε ένα στυλ καθαρό Κολτρεϊνικό. Η εισαγωγή αυτή κορυφώνεται γύρω στο 3.00 όπου μπαίνουν τα congas και προδιαθέτουν για την είσοδο του Carlos. Αυτός κάνει σωστά τη δουλειά του αρμονικά και μελωδικά παίζοντας το κύριο θέμα και χτίζοντάς το δυναμικά παρέα με τον Larry Young (πχ δείτε το δέσιμο του με τον Carlos στο 3.45, 4.05 και 4.11 ).
Ο Carlos ενσωματώνει στο κομμάτι φράσεις από το breezing του Bobby Womack στο 5.04 (ένα αγαπημένο κομμάτι για τον Carlos από την εκτέλεση του Szabo που σχεδόν πάντα ενσωματώνει στα μεγάλα του σόλα, μαζί πχ και το brazil) μέχρι το 6.38 που χώνεται άγρια ο John μέχρι το 6.52 για να δώσει πάσα στον Young, που κάνει το καλύτερο σόλο του στο δίσκο. Πραγματικά αξίζει κάποιος να ακούσει τι κάνει ο άνθρωπος αυτός. Πραγματικά μεγάλος. Κρίμα που χάθηκε τόσο γρήγορα, πριν κάν γίνει 40 χρόνων λίγα χρόνια μετά το 1978…)
Γύρω στο 9.00 έρχεται και πάλι ο John με μικρές φρενήρεις φράσεις να πάρει το λόγο. Καταφέρνει και αυτός να κάνει ένα αριστοτεχνικό σόλο ανεβάζοντας διαρκώς την αδρεναλίνη. Από ένα σημείο και μετά ακούγοντας το δίσκο αυτό δεν σε ενδιαφέρει τίποτα, παρά μόνο να ανεβάζεις την ένταση. Ιδίως στο 11.00 τα πράγματα φτάνουν στο απροχώρητο και μετά ηρεμούν με τη γλυκειά φράση του Carlos από τα αριστερά στο 11.23 με τα congas και τα πιατίνια να δίνουν το υπόβαθρο. Με μια σειρά από φράσεις ανάμεσα στους κιθαρίστες το επίπεδο ανεβαίνει σε νέο κρεσέντο και ξαναθυμόμαστε το βασικό θέμα από τον Carlos. Στο 13.25 ο John μας οδηγεί πάλι στην εισαγωγή με ένα καταιγισμό congas και δυό ή τριών ντραμς και B3, ενώ στο τέλος συμμετέχει και ο Santana.

Ο δίσκος κλείνει με το ήρεμο Meditation όπου όλα τα παίζει ο McLaughlin δηλαδή πιάνο και ακουστική κιθάρα, εκτός από μια μακρόσυρτη εισαγωγή με το hammond σε Leslie από τον Young.

Ο δίσκος αφήνει μια αίσθηση προσμονής στο τέλος, αλλά σύντομα ο άφωνος ακροατής συνέρχεται και ξαναβάζει το δίσκο από την αρχή.

Έτσι άφωνο έμεινε και το κοινό και οι κριτικοί το 1973 που κυκλοφόρησε ο δίσκος.

Οι κριτικοί έλεγαν «τι προσπαθεί να μας πεί ο Carlos?», «ο Mahavishnu επεσκίασε τον Santana και αυτοκτόνησε ο ίδιος», ενώ αντίστοιχα βάλθηκαν να ειρωνευτούν τις θρησκευτικές τους και φιλοσοφικές τους επιλογές.
Για το τελευταίο βέβαια ίσως δεν τους έπεφτε λόγος, αλλά πρέπει να παραδεχτεί κανείς ότι η επιρροή του συγκεκριμένου guru στους μουσικούς κύκλους ήταν μεγάλη.
Λίγους μήνες αργότερα ο Carlos μετονομάστηκε σε Devadip Carlos Santana, ο Young ήδη λεγόταν Khalid Yasin Larry Young, ο Mike έγινε Maitreya Mike Shrieve αλλά και άλλοι συνεργάτες του κύκλου του Carlos όπως ο drummer Leon Chancler σε Ndugu Leon Chancler.

Το αποσβολωμένο κοινό αγόρασε το δίσκο αλλά κράτησε «πισινή» για τη συνέχεια. Δεν του το συγχώρησε του Carlos για την τεράστια αυτή μεταστροφή και εξαργύρωσε το γραμμάτιο αργότερα στις πωλήσεις του Welcome και του Borboletta που όμως αντίθετα ήταν αρκετά πιο βατά σε μουσικές αναζητήσεις καθώς το πνεύμα του Coltrane φαίνεται ότι εξαντλήθηκε στο δίσκο αυτό. Πάντως ακόμα χειρότερα πήγαν τα πράγματα με το δίσκο Illuminations όπου εκεί κυρίαρχο ρόλο είχαν οι τάμπλες και τα σιτάρ και φυσικά η άρπα (!) της Alice Coltrane…. Τι άλλη τρέλλα πιά μπορούσε να αντέξει αυτό το κοινό από τον Carlos. Βέβαια το Lotus είχε φοβερή επιτυχία αν σκεφτεί κανείς ότι ήταν δίσκος εισαγωγής και τριπλός εξ Ιαπωνίας με ένα ήδη βεβαρυμένο παρελθόν του Carlos.

Έτσι οι παραγωγοί πάτησαν πόδι γερά και απαίτησαν από τον Santana να κάνει ένα δίσκο σαν το Amigos και να επανέλθει στο ….σωστό δρόμο.

Το όνειρο είχε τελειώσει. Ανεπανόρθωτα.

Σήμερα, 33 χρόνια μετά την κυκλοφορία του ο δίσκος απολαμβάνει πλέον την καλή φήμη από τους κριτικούς που δεν έλαβε τότε. Βλέπεις ο χρόνος είναι φοβερός κριτής.

Η συνεργασία των δύο μουσικών στην κορυφή της καριέρας τους κατάφερε ένα πράγμα πολύ σημαντικό που, δυστυχώς γι αυτούς, δεν ήταν για την δική τους επιτυχία:

Ήταν η ευρύτερη αποδοχή μουσικών όπως ο John Coltrane από μια ομάδα ακροατών που μέχρι τότε άκουγαν μόνο ροκ. Ο κόσμος που δεν ήξερε τον Coltrane και τον Miles Davis τον άφησαν να μπει στις δισκοθήκες τους από την κερκόπορτα.

Αυτό ακριβώς ήταν. Δεν ήταν ότι ανακάλυψε ο Santana τον Coltrane, το κοινό του τον έμαθε. Και αυτό ήταν μεγάλο κατόρθωμα. Πραγματικά μεγάλο, να μπορέσουν όλοι αυτοί οι μουσικοί να μοιραστούν την αγάπη τους γιά τον μεγάλο Coltrane του 1967, μόλις 5 χρόνια μετά, με ένα μεγάλο κοινό. Σίγουρα ήταν ένα μεγάλο τόλμημα, ιδίως από τη μεριά του Santana, να αψηφήσει καριέρα και σίγουρα δόξα των εύκολων επιτυχιών, γιά να κάνει το πείσμα του, που τελικά μόνο πείσμα δεν ήταν, μιά και συνεχίστηκε γιά τα επόμενα 4 χρόνια και αντίστοιχα σχεδόν άλμπουμ.

Ο δίσκος ξανακυκλοφόρησε επετειακά το 2003 από την columbia με δυό πρόσθετα κομμάτια το a love supreme στην #2 απόπειρα ηχογράφησης και το naima στην #4. Και τα δύο είναι αρκετά κοντά στο πνεύμα των ηχογραφήσεων που κατέληξαν τελικά στο δίσκο, αλλά επειδή πρόκειται καθαρά για free improvisation μουσική είναι εντελώς διαφορετικές και αξίζει τον κόπο να τις ακούσει κανείς, όσο και να είναι αδύνατον να φύγει από το νού ή αρχική εκτέλεση.


Επίσης το 2001 ο γνωστός παραγωγός Bill Laswell κυκλοφορεί το δισκο Carlos Santana Divine Light.

Ο δίσκος είναι ουσιαστικά ένα sampling των αρχικών κομματιών που περιέχονται στο δίσκο love Devotion & Surrender αλλά και το Illuminations ανασκευασμένα και ανακατεργασμένα από τον παραγωγό. Ο Laswell κόβει, ράβει, προσθέτει (ελάχιστα ευτυχώς) ambient περιβάλλον και φυσικά πολύ μπάσο. Ο δίσκος κυκλοφόρησε με ένα εκπληκτικό πολυσχιδές εξώφυλλο με απεικονίσεις - υπερβάσεις μεταξύ θρησκειών και φιλοσοφιών. (δεξιά)
Μια μικρή έρευνα σήμερα στο internet θα φέρει στην επιφάνεια ακόμα και site που έχουν αφιερωθεί στον συγκεκριμένο δίσκο πράγμα που φανερώνει την επίδρασή του στους μουσικούς (και μη) κύκλους.





Και για να φέρουμε την ιστορία σε προσωπικό επίπεδο, αγόρασα το δίσκο στις 6-10-73 στην ηλικία των 16 ετών. Έχοντας ακούσει όλο το καλοκαίρι σε μια εκπομπή στα ιταλικά μεσαία το Let us go into the house of the Lord, (χωρις την εισαγωγή του) περίμενα πως και πως και είχα στηθεί έξω από τα δισκοπωλεία (συγκεκριμένα στο Ράμογλου στην Τσιμισκή) μέχρι να τον δώ ένα πρωϊνό που επέστρεφα από τα αγγλικά.
Το ότι θα τον αγόραζα ήταν σίγουρο, αλλά «για την τιμή των όπλων» ζήτησα από την πωλήτρια να τον ακούσω. Φυσικά το πρώτο κομμάτι «A love supreme» με προσγείωσε τόσο απότομα που κλονίστηκα ακόμα και για το εάν όντως έπρεπε να τον αγοράσω, καθώς στην ηλικία που ήμουνα ορισμένα τέτοια ακούσματα όπως free improvisation – άσχετα αν δεν ήξερα κάν τι και πως ονομάζεται αυτό – ήταν δύσκολο να ακουστούν στο σπίτι παρά αποκλειστικά κατά μόνας….
Η ψυχρολουσία στο σπίτι ήταν ακόμα μεγαλύτερη όταν κατάλαβα ότι, από το δίσκο το μόνο πράγμα που προσωρινά θα μπορούσα να ακούσω θα ήταν το θέμα του let us go into the house of the Lord που ήξερα καθώς ο υπόλοιπος δίσκος ήταν απίστευτα δυσκολοχώνευτος για τα αυτιά δεκαεξάχρονου, που το πιο αβάντ γκαρντ που είχε ακούσει ήταν οι Osibisa….και ίσως οι Doors.
Και όμως κάτι μέσα μου επέμενε ότι έπρεπε να κάνω κτήμα μου αυτό το άκουσμα. Επί μήνες έψαχνα στα περιοδικά και τα ΝΜΕ να διαβάσω κάτι που να με διαφωτίσει τι ήταν τέλοσπάντων αυτό που αγόρασα και άκουγα και αν έπρεπε να του δώσω και άλλες ευκαιρίες. Περιττό να πω ότι αργότερα βέβαια αναγκάστηκα και έβαζα το δίσκο να παίζει στις 16 στροφές για να μάθω τα σόλα…
Πάντως αν και προσωπικά άλλοι δίσκοι του Santana είχαν σημαντικές θέσεις στην καρδιά μου, πχ το Caravanserai μακράν το καλύτερο, το Abraxas το πρώτο που άκουσα, το Ι το πιο μπλουζίστικο, το borboletta ή καλύτερη μείξη με τη jazz,
το love devotion and surrender ήταν εκείνο το ορόσημο που έδειξε ότι ο Santana πήρε άλλο δρόμο, έφυγε, ήταν πλέον αλλού και τα είχε κλωτσήσει όλα.

(το θέμα γράφτηκε στο avforum την άνοιξη του 2006)