Η μουσική , ως τέλειος-απόλυτος ρυθμός-αρμονία άγεται πάνω και πριν από κάθε καθημερινή δυσαρμονία ήχων, πραγμάτων και καταστάσεων. Σαν αφηρημένη τέχνη επιτρέπει στον ακροατή να ίπταται αλλά συνάμα να μην απέχει από την πραγματικότητα. Ταυτόχρονα όμως το μουσικό έργο τέχνης αποτελεί προϊόν της ιστορικής στιγμής.
Η μουσική λοιπόν δημιουργεί την συνθήκη του ωραίου μέσα στο οποίο κολυμπά ή οφείλει να κολυμπά ο άνθρωπος. Η συνθήκη όμως αυτή παραβιάζεται από την παραμόρφωση (dissonance).
Η παραμόρφωση μιμείται την ασχήμια αίροντας την συνθήκη δημιουργού ακροατή για το τι είναι ωραίο. Ότι όμως δεν ταυτίζεται με το ωραίο προκαλεί αισθήματα σύγχυσης και απαισιοδοξίας.
Επιπλέον, όπως συμβαίνει στο κονσέρτο για βιολί του Bartok, η παραμόρφωση εξαλείφει την υποκειμενικότητα του δημιουργού ταιριάζοντας το έργο με την ταραγμένη πραγματικότητα της ιστορικής στιγμής της δημιουργίας του.
Το έργο για βιολί του Bartok είναι έργο προφητικό γιατί αν και γράφτηκε πριν τον πόλεμο προέβλεπε τα δεινά που θα ακολουθούσαν. Το έργο τέχνης έχει αυτή την μαντική ικανότητα που δεν είναι τίποτε άλλο από την εκδήλωση της ευαισθησίας του καλλιτέχνη απέναντι στην περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα.
Η μουσική του έργου κινείται από τους παγωμένους ήχους της άρπας και της τσελέστας μέχρι τον παροξυσμό του βιολιού. Υπάρχει από την μια πλευρά ο ονειροπόλος και μυστηριακός Bartok. Ο αναχωρητής σε χώρους που διηγούνται παραμύθια εύθραυστης ομορφιάς που όμως δεν έχουν το καλό τέλος όπως αρμόζει στα παραμύθια. Υπάρχει από την άλλη πλευρά και ο ταραγμένος Bartok που αντιδρά με πάθος και δριμύτητα που φθάνει στην αγριότητα ήχων αεροπορικών βομβαρδισμών. Ήχοι που μπορεί να κάνουν κάποιον ακροατή να ξαφνιαστεί και να δυσανασχετήσει με την παραμόρφωση που εισάγουν αν δεν αντιληφθεί την παραμόρφωση σαν μια άλλη τεχνική εκδήλωση της αρμονίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι, ιδιαίτερα στο τρίτο μέρος, ο συνθέτης δεν επεξεργάζεται ξανά το θεματικό υλικό του με τέτοιο τρόπο που στην μνήμη να μένουν οι γοητευτικές μελωδίες του.
Το κονσέρτο αυτό είναι ένα σύνθετο έργο που κινείται ανάμεσα στην ποιητικότητα ενός λανθάνοντος ρομαντισμού και σε ένα συνονθύλευμα αδηφάγων δυνάμεων.
Συνεπώς ο μαέστρος πρέπει να είναι σβέλτος και όπου χρειάζεται οξύς ενώ ο βιολιστής πρέπει να βρει το μέτρο ανάμεσα στην εκφραστικότητα των λυρικών περασμάτων και στον δυναμισμό που απαιτεί η μουσική του Bartok.
Ένας φίλος που εκτιμώ μου είπε κάποτε. Γιατί γράφεις τόσα πολλά πες απλώς ότι ο Bartok ήταν ένας ειλικρινής άνθρωπος.
Εξαιρετικές είναι οι δισκογραφικές επιλογές.
Κορυφαία εκτέλεση ο Ο Gertler(βιολιστής φίλος του Bartok και συνεργάτης του στα βιολιστικά μέρη των έργων του) μαζί με τον Ancerl (Grand prix du disque, Paris) προσφέρουν μια ζωντανή εκτέλεση με εκρηκτικό πάθος αλλά και έμφαση στο λυρικό και δραματικό στοιχείο. Δυναμισμός και τραχιές ακμές στον τόνο του βιολιού αλλά ταυτόχρονα ζεστασιά στα αργά μέρη. Προτείνεται (Supraphon).
Ο Menuhin με τον Dorati δίνουν μια εκτέλεση θερμή διαυγή και δεξιοτεχνική. Η ευγένεια που γενικά διακρίνει το παίξιμο του Menuhin αποδίδει την τραχύτητα σε εύλογες δόσεις τέτοιες που ευνοούν την μουσική πρόσληψη του έργου. Η οπτική αυτή εφόσον συμφωνεί κανείς μαζί της δεν θα μπορούσε να εξυπηρετηθεί καλύτερα από οποιοδήποτε άλλη εκτέλεση. Μια εξευγενισμένη και ευαίσθητη εκδοχή του κονσέρτου με ζεστασιά, αφοσίωση στην μουσική, ποιητικότητα ( δεύτερο μέρος) που όμως της λείπει η δριμύτητα. (Mercury).
Το παίξιμο της Chung-Solti είναι γεμάτο δυναμισμό αλλά της λείπει μέρος του ήσυχου λυρισμού που διαθέτει ο Gertler με τον Ancerl. (Decca).
Το ίδιο ισχύει και για τον Szeryng αλλά έχω πολύ καιρό να τον ακούσω.
Από τις σύγχρονες εγγραφές κορυφαία όλων είναι ο Barnabas Kelemen-Zoltan Kocsis. Μια ευχάριστη έκπληξη που δείχνει ότι οι νέοι μπορεί να είναι καλύτεροι από τους παλαιούς. Έχει επιπρόσθετο ενδιαφέρον γιατί παρουσιάζονται και πρώιμες εκδοχές των έργων. Προτείνεται (sacd Hugraton).
Πριν δύο τρία χρόνια το Gramophoneείχε αναδείξει σαν cd της χρονιάς την Patricia Kopatchinskaja-Peter Eotvos. Το cd αυτό αποτέλεσε μια Ουγγρική υπόθεση αφού περιλαμβάνει και τα κονσέρτα των Ligeti και Eotvos. Η Kopatchinskaja μου άρεσε ιδιαίτερα στο κονσέρτο για βιολί του Beethoven που σχοινοβατούσε χωρίς δίχτυ ασφαλείας και μου άρεσε και στον Bartok. Κέρδος είναι το κονσέρτο του Ligeti ενώ για το κονσέρτο του Eotvos δεν έχω άποψη.(cd Naive).
Πολύ καλή εκτέλεση και εξαιρετική εγγραφή είναι και η Arabella Steinbacher-Marec Janowski (PentaTone)
Υπάρχουν και δύο εγγραφές με Menuhin-Furtwangler Philarmonia και Zukerman-Slatkin SaintLouis για τις οποίες δεν έχω άποψη.
Η μουσική λοιπόν δημιουργεί την συνθήκη του ωραίου μέσα στο οποίο κολυμπά ή οφείλει να κολυμπά ο άνθρωπος. Η συνθήκη όμως αυτή παραβιάζεται από την παραμόρφωση (dissonance).
Η παραμόρφωση μιμείται την ασχήμια αίροντας την συνθήκη δημιουργού ακροατή για το τι είναι ωραίο. Ότι όμως δεν ταυτίζεται με το ωραίο προκαλεί αισθήματα σύγχυσης και απαισιοδοξίας.
Επιπλέον, όπως συμβαίνει στο κονσέρτο για βιολί του Bartok, η παραμόρφωση εξαλείφει την υποκειμενικότητα του δημιουργού ταιριάζοντας το έργο με την ταραγμένη πραγματικότητα της ιστορικής στιγμής της δημιουργίας του.
Το έργο για βιολί του Bartok είναι έργο προφητικό γιατί αν και γράφτηκε πριν τον πόλεμο προέβλεπε τα δεινά που θα ακολουθούσαν. Το έργο τέχνης έχει αυτή την μαντική ικανότητα που δεν είναι τίποτε άλλο από την εκδήλωση της ευαισθησίας του καλλιτέχνη απέναντι στην περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα.
Η μουσική του έργου κινείται από τους παγωμένους ήχους της άρπας και της τσελέστας μέχρι τον παροξυσμό του βιολιού. Υπάρχει από την μια πλευρά ο ονειροπόλος και μυστηριακός Bartok. Ο αναχωρητής σε χώρους που διηγούνται παραμύθια εύθραυστης ομορφιάς που όμως δεν έχουν το καλό τέλος όπως αρμόζει στα παραμύθια. Υπάρχει από την άλλη πλευρά και ο ταραγμένος Bartok που αντιδρά με πάθος και δριμύτητα που φθάνει στην αγριότητα ήχων αεροπορικών βομβαρδισμών. Ήχοι που μπορεί να κάνουν κάποιον ακροατή να ξαφνιαστεί και να δυσανασχετήσει με την παραμόρφωση που εισάγουν αν δεν αντιληφθεί την παραμόρφωση σαν μια άλλη τεχνική εκδήλωση της αρμονίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι, ιδιαίτερα στο τρίτο μέρος, ο συνθέτης δεν επεξεργάζεται ξανά το θεματικό υλικό του με τέτοιο τρόπο που στην μνήμη να μένουν οι γοητευτικές μελωδίες του.
Το κονσέρτο αυτό είναι ένα σύνθετο έργο που κινείται ανάμεσα στην ποιητικότητα ενός λανθάνοντος ρομαντισμού και σε ένα συνονθύλευμα αδηφάγων δυνάμεων.
Συνεπώς ο μαέστρος πρέπει να είναι σβέλτος και όπου χρειάζεται οξύς ενώ ο βιολιστής πρέπει να βρει το μέτρο ανάμεσα στην εκφραστικότητα των λυρικών περασμάτων και στον δυναμισμό που απαιτεί η μουσική του Bartok.
Ένας φίλος που εκτιμώ μου είπε κάποτε. Γιατί γράφεις τόσα πολλά πες απλώς ότι ο Bartok ήταν ένας ειλικρινής άνθρωπος.
Εξαιρετικές είναι οι δισκογραφικές επιλογές.
Κορυφαία εκτέλεση ο Ο Gertler(βιολιστής φίλος του Bartok και συνεργάτης του στα βιολιστικά μέρη των έργων του) μαζί με τον Ancerl (Grand prix du disque, Paris) προσφέρουν μια ζωντανή εκτέλεση με εκρηκτικό πάθος αλλά και έμφαση στο λυρικό και δραματικό στοιχείο. Δυναμισμός και τραχιές ακμές στον τόνο του βιολιού αλλά ταυτόχρονα ζεστασιά στα αργά μέρη. Προτείνεται (Supraphon).
Ο Menuhin με τον Dorati δίνουν μια εκτέλεση θερμή διαυγή και δεξιοτεχνική. Η ευγένεια που γενικά διακρίνει το παίξιμο του Menuhin αποδίδει την τραχύτητα σε εύλογες δόσεις τέτοιες που ευνοούν την μουσική πρόσληψη του έργου. Η οπτική αυτή εφόσον συμφωνεί κανείς μαζί της δεν θα μπορούσε να εξυπηρετηθεί καλύτερα από οποιοδήποτε άλλη εκτέλεση. Μια εξευγενισμένη και ευαίσθητη εκδοχή του κονσέρτου με ζεστασιά, αφοσίωση στην μουσική, ποιητικότητα ( δεύτερο μέρος) που όμως της λείπει η δριμύτητα. (Mercury).
Το παίξιμο της Chung-Solti είναι γεμάτο δυναμισμό αλλά της λείπει μέρος του ήσυχου λυρισμού που διαθέτει ο Gertler με τον Ancerl. (Decca).
Το ίδιο ισχύει και για τον Szeryng αλλά έχω πολύ καιρό να τον ακούσω.
Από τις σύγχρονες εγγραφές κορυφαία όλων είναι ο Barnabas Kelemen-Zoltan Kocsis. Μια ευχάριστη έκπληξη που δείχνει ότι οι νέοι μπορεί να είναι καλύτεροι από τους παλαιούς. Έχει επιπρόσθετο ενδιαφέρον γιατί παρουσιάζονται και πρώιμες εκδοχές των έργων. Προτείνεται (sacd Hugraton).
Πριν δύο τρία χρόνια το Gramophoneείχε αναδείξει σαν cd της χρονιάς την Patricia Kopatchinskaja-Peter Eotvos. Το cd αυτό αποτέλεσε μια Ουγγρική υπόθεση αφού περιλαμβάνει και τα κονσέρτα των Ligeti και Eotvos. Η Kopatchinskaja μου άρεσε ιδιαίτερα στο κονσέρτο για βιολί του Beethoven που σχοινοβατούσε χωρίς δίχτυ ασφαλείας και μου άρεσε και στον Bartok. Κέρδος είναι το κονσέρτο του Ligeti ενώ για το κονσέρτο του Eotvos δεν έχω άποψη.(cd Naive).
Πολύ καλή εκτέλεση και εξαιρετική εγγραφή είναι και η Arabella Steinbacher-Marec Janowski (PentaTone)
Υπάρχουν και δύο εγγραφές με Menuhin-Furtwangler Philarmonia και Zukerman-Slatkin SaintLouis για τις οποίες δεν έχω άποψη.